Grodzisko w Pełczyskach.

Część centralna obiektu, a zarazem najwyższa, ma kształt zbliżony do kwadratu o lekko zaokrąglonych narożach. Otoczona jest ona z trzech stron (od pn.-zach., pn.-wsch. i pd.-wsch.) wałem i fosą. Od strony pd.-zach. znajduje się naturalne, strome zbocze. Od pn.-zach. łagodna grań, oddzielająca wąwozy otaczające wzgórze, prowadzi w stronę grodu. Od tej strony wzniesiono jeszcze jeden wał, niższy od wyżej wspomnianego, biegnący równolegle do niego. Od strony wsch. do grodu przylega płaski taras, który jeszcze na pocz. XX w. przecięty był wałem, znanym z opisu Józefa Żurowskiego. Znajdował się tu również kiedyś czworoboczny rów (fosa) na planie regularnego czworoboku o wymiarach około 80x106 m z dłuższą osią na linii wsch.-zach., który został odkryty w 2002 r. dzięki zdjęciom lotniczym.

Najstarszym śladem osadnictwa na terenie grodu jest odkryta w trakcie badań wykopaliskowych jama kultury lendzielskiej - świadectwo osadnictwa neolitycznego z ok. 4600-4000 p.n.e. Nieco później zasiedlono teren po wsch. stronie grodu, gdzie natrafiono na ślady osadnictwa oraz rów pochodzące z ok. 4200-3600 r. p.n.e. (kultura lubelsko-wołyńska). W tym rejonie osadnictwo pojawiło się ponownie po dłuższej przerwie w VIII-IX w., a na terenie grodu w X-XIII w. (wg. autorek badań była to osada otwarta). W tym czasie Pełczyska były znacznym ośrodkiem kościelnym, zlokalizowanym w gęsto zaludnionej strefie osadniczej. Na wsch. krańcu pasma, w odległości ok. 1 km, wznosi się kościół św. Wojciecha, którego początki sięgają XII, a być może końca XI wieku. W 1224 r. Pełczyska miały dwóch kapelanów. Z 1222, 1224 i 1226 r. znamy wzmianki źródłowe dotyczące sporów biskupa Iwona i komesa Barana o część ziem we wsi. W 2 poł. XIII-XIV w. na górze Olbrych stał prawdopodobnie, znany ze źródeł pisanych, gród obronny, być może siedziba biskupów krakowskich, którego archeologicznym świadectwem są zabytki ruchome datowane na ten okres. W 1304 i 1306 r. Pełczyska wymieniane są w źródłach pisanych w związku z zajęciem grodu, należącego do katedry krakowskiej, przez Władysława Łokietka. Istnienie parafii potwierdzone zostało w wykazach świętopietrza z 1326 roku. W XV-XVI w. wzniesiono tu zapewne murowany dwór. W czasie I wojny światowej w centralnej części grodu zbudowano okop wojskowy. Dziś wzgórze Olbrych jest nieużytkowane i stanowi jeden z najwyższych i najpiękniejszych punktów gminy, skąd rozciąga się widok na całą okolicę.

Źródło:https://zabytek.pl/pl/obiekty/pelczyska-grodzisko-24647, dostęp 21.05.2019, 10:37