Janowicze Górka

Park dworski – krajobrazowy, zachowujący elementy regularnego, barokowego układu, powstały około połowy XIX w. na miejscu wcześniejszego folwarku

Położenie obiektu: z dala od innych siedzib, na wzgórzu sąsiadującym od południa z bagienną doliną rzeczki Turośnianki

  Swą nazwę miejscowość zawdzięcza Janowi Raczkowi, właścicielowi działu dóbr białostockich - przed 1450 r. znajdowała się ona na ziemiach nadanych jego ojcu Raczce Tabutowiczowi. Przed 1498 r. Jan Raczkowicz został zamordowany przez swojego brata Michnę, w wyniku czego jego dział dóbr ojcowskich wrócił do własności wielkoksiążęcej. 16 marca 1512 r. król Zygmunt I polecił zwrócić Aleksandrowi Chodkiewiczowi jego ojcowiznę, m.in. Wierzch Turośni. W opisie przeprowadzonego rozgraniczenia, które król zatwierdził 3 kwietnia 1525 r. wspomniano Janowicze, które zaliczono do włości Chodkiewiczowskiej. Odtąd stale Janowicze wchodziły w składa dóbr zabłudowskich , należących do 1599 r. do Chodkiewiczów, a w latach 1600-1832 do Radziwiłłów, stanowiąc jeden z folwarków tych dóbr. Folwark ten w XVII w. wchodził w skład klucza karakulsko-sobolewskiego i pełnił funkcje użytkowe. Nadano mu jednak klarowny, barokowy układ przestrzenny, składający się z obszernego dziedzińca otoczonego zabudowaniami, z ogrodu opadającego do rzeki, ze stawów wykopanych nad rzeką i z alei dojazdowej, biegnącej do zabudowań od południowego-wschodu (z Sobolewa) po grobli między stawami i po granicy ogrodu. Orientację w rozplanowaniu i zabudowie folwarku w XVII w. umożliwia „Opisanie budynków folwarku janowickiego z 30 lipca 1686 r.”.

W II połowie XVII w. i w wieku XVIII folwark był stale zastawiany, w 1674 r. trzymał go w zastawie Aleksander Rayski, w 1698 r. zastawiono cały klucz karakulsko-sobolewski Stefanowi Mikołajowi Branickiemu, wojewodzie podlaskiemu. Później być może wykupili Janowicze Radziwiłłowie, jednak nadal były one zastawione. W 1784 r. znajdowały się „w posesji zastawnej IMci Pana Paszkowskiego”.W 1794 r. jako właścicieli odnotowano ponownie Radziwiłłow.

  W 1820 r. Prokuratoria Dóbr Masy Radziwiłłowskiej sprzedała Janowicze Traczewskim, po których przejęli ten folwark gen. Aleksander Daneyko (ur. w 1786 r., wzm. w latach 1828-1856) i jego żona Aniela ze Smoleńskich.Później Janowicze przeszły na własność Wincentego Łowickiego (ur. w 1802 r., wzm. w latach 1853-1856), a następnie na Bolesława Rusieckiego, ożenionego 3 lipca 1854 r. ze Stefanią Karpowiczówną (ur. w 1832 r., zm. przed 1869 r.) z Białegostoczku. W latach 1876-1886 majątek Janowicze wraz z folwarkami Widziki i Zatopolany liczył około 385 ha i był własnością Michała Karpowicza (ur. w 1828 r., zm. w 1893 r.).

Po usamodzielnieniu się dóbr siedzibę przekomponowano nadając jej bardziej reprezentacyjny i ozdobny charakter. Wzniesiono murowany dwór w południowo-zachodniej części dziedzińca, równolegle do starej alei dojazdowej. Na dziedzińcu urządzono kolisty podjazd, który otoczono ozdobnymi nasadzeniami. Na zachód od dworu, alei i starego ogrodu założono park krajobrazowy z kolistym lub eliptycznym gazonem w sąsiedztwie dworu oraz z grupami drzew i krzewów otaczającymi wnętrze parkowe zamknięte od północy szpalerami. Niewielką powierzchnię parku rekompensowały widoki, jakie biegły z dworu przez park na pola i dolinę rzeki. Od południa kompozycję parku zamykał jeden z dwóch starych stawów oraz staw nowy, wykopany w jednej linii ze starymi. Za stawami płynęła rzeka otoczona kępami olsz i wierzb.

Z  naczenia nabrała komunikacja Janowicz z Białymstokiem toteż wytknięto nową drogę dojazdową, wiodącą z dziedzińca na północny-wschód, do drogi pocztowej z Białegostoku do Bielska Podlaskiego. Później jednak zamknięto ten dojazd nową (ulokowaną około 100 m od starego dziedzińca) nową częścią gospodarczą. Pomiędzy nią a dziedzińcem założono sad. Funkcje reprezentacyjnej alei dojazdowej przejęła teraz droga prowadząca od północnego-zachodu i obsadzona lipami, a odchodząca od drogi łączącej trakt pocztowy z wsią Janowicze i Juchnowcem. Lipami obsadzono też drogę do Juchnowca, ale tylko od strony północnej, by drzewa nie zasłaniały widoku na dwór i park. Zabudowania skupione wokół dziedzińca i w nowej części gospodarczej ogrodzono parkanem o murowanych fundamentach i słupach. Całość założenia zajęła obszar o powierzchni około 8,5 ha, a na przełomie XIX i XX w. dodano do tego układu wykopany za rzeką duży staw rybny, dobrze widoczny z dworu i parku.

Po śmierci Michała Karpowicza majątek odziedziczyły jego dwie córki – Jadwiga Felicja i Stefania (ur. 11 stycznia 1878 r., zm. 7 stycznia 1974 r.). Podzieliły one ojcowiznę 2 września 1900 r. – Jadwiga Felicja otrzymała siedlisko, w którym po wyjściu za mąż w 1901 r. za Władysława Romualda Czarkowskiego (ur. w 1873 r.) osiadła na stałe. Czarkowscy jedynie dosadzili w Janowiczach drzew i krzewów, nie zmieniając zasadniczo istniejącej wcześniej kompozycji. W 1910 r. wdowa po Michale Karpowiczu – Bronisława z Jasiewiczów (zm. w 1912 r.) i jej córka Stefania Karpowiczówna sprzedały swoją część Janowicz (ponad połowę majątku), nabywając jednocześnie inny majątek liczący około 400 ha – Krzyżewo koło Sokół, gdzie założyły słynną Szkołę Rolniczą. Część Jadwigi Felicji z Karpowiczów Czarkowskiej (liczącą około 200 ha) nabył 8 listopada 1911 r. Andrzej Szyszkowski, a po nim przejął tę część Bogdan Szyszkowski (wzm. w 1928 r.). W 1928 r. własność Bogdana Szyszkowskiego obejmowała 184 ha ziemi.

Po I wojnie światowej Janowicze odziedziczyła córka Czarkowskich – Michałowska, a po niej majętność tę przejął dr Dobrowolski. Nikt z nich tu nie mieszkał, a zarządem dóbr zajmował się Maurycy Kucewicz, który z rozporządzenia właścicieli przygotował Janowicze do parcelacji usuwając drzewa parkowe i rozbierając większość budynków. Parcelacji dokonano w latach 1937-1938, kiedy to rozsprzedano grunty i siedlisko dworskie chłopom. Dwór wraz z terenem o powierzchni około 1 ha zatrzymał sobie Maurycy Kucewicz, który w 1946 r. odsprzedał je Franciszkowi Żyłce. Zrujnowany podczas działań wojennych budynek dworu został do tego czasu częściowo rozebrany. 

  Po parcelacji uległy też zniszczeniu resztki kompozycji parku i ogrodów użytkowych, których miejsce zajęły liczne budynki dwóch zagród chłopskich, pola, łąki i pastwiska. O minionej świetności świadczyły w latach 80. XX w. jedynie przebudowana część dworu, zdewastowana aleja lipowa, pojedyncze stare drzewa w otoczeniu zabudowań, resztki krzewów w północnej części dawnego parku, fragmenty skarp i przekopane na nowo stawy. Starodrzew, pochodzący z nasadzeń dokonanych w II połowie XIX w. i na początku XX w. składał się w tym czasie z lip, klonów, kasztanowców, wierzb, brzóz i grochodrzewów. Spośród krzewów przetrwała część lilaków, śnieguliczek, jaśminowców i leszczyn. Ogółem występowały tu w tym czasie 23 gatunki drzew i krzewów, lecz większość roślinności stanowiły młode nasadzenia lub samosiewy. Skupiona na szczycie wzgórza stara i młoda roślinność oraz wiodąca na wzgórze aleja powodowały, że obiekt nadal wyróżniał się w krajobrazie, jednak zniszczenie części parku i sadów oraz dewastacja siedliska i drzewostanu, a także nowe zabudowania sprawiały, że estetyczne walory obiektu były niewielkie.