W latach siedemdziesiątych pracownicy Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, na prawym brzegu Nidzicy, prowadzili badania na terenie osady istniejącej tam ponad trzy tysiące lat p.n.e. Znaleziono tutaj elementy dawnego naczynia, które zostało zrekonstruowane.

Widniał na nim rysunkowy ornament narracyjny przedstawiający drzewa, pola, drogi i wodę, a przede wszystkim wóz ciągniony przez parę bowitów (wołów). Nowsze badania wzbogaciły naszą wiedzę odnośnie techniki uprawy roli u neolitycznej ludności Polski przedhistorycznej.

W tym okresie znany był już zaprzęg wozu z kołami pełnymi, a wołki sprzęgano jarzmem.
Wynalazek koła to wynik wielu stopniowych usprawnień związanych ze zmieniający się potrzebami transportu, dróg, a przede wszystkim z nowym sposobem użycia zwierząt domowych. Początkowo wprowadzono wehikuły na płozach, podkładając pod nie wałki toczne z obrobionych pni drzewnych. Przenoszenie większych ciężarów, niejednokrotnie pod górę, wymagało innego urządzenia.

Z rolniczymi społecznościami Europy Środkowej łączą się najstarsze dowody znajomości wozu na kontynencie europejskim, a według współczesnych badań i na świecie!
Jednym z najważniejszych odkryć związanych z neolitem jest naczynie - waza z Bronocic. Znaleziono je w płytkiej jamie. Z warstwy położonej bezpośrednio nad jej dnem wydobyto średniej wielkości wazę. Z jej zachowanych fragmentów odtworzono całą formę naczynia. Jego kształt i technologia odpowiadają charakterystyczne ceramiki pochodzącej z fazy BR III rozwoju osiedla społeczności kultury pucharów lejkowatych w Bronocicach.
Na podstawie datowań można pośrednio określić wiek naczynia pomiędzy 3491 BC i 3060 BC. Również z tym datowaniem są zgodne inne składniki zespołów zabytków z odkrytej jamy.

Górna część bronocickiej wazy jest obwiedziona ornamentem, który tworzy narrację złożoną z sekwencji kilku symboli. W pełnym motywie zdobniczym szczególną uwagę zwraca rysunek wozu czterokołowego, który został powtórzony aż pięciokrotnie! Na wazie zachowały się dwa kompletne wyobrażenia i znaczna część trzeciego. Stosunkowo łatwym do odczytania składnikiem rysunku jest drzewo. Natomiast inne elementy ornamentu powodują już różnorodność interpretacji ich znaczenia. Składnikami bronocickiego rysunku mogą być pola z drogami, układ domów w osadzie i wyobrażenie rzeki Nidzicy.
Wyjaśnienie zagadkowych rysunków jest tym trudniejsze, że nie znajdują one analogii w zabytkach neolitu europejskiego. Relatywnych odpowiedników można by jedynie poszukiwać na tzw. piktogramach z kultury Uruk w południowej Mezopotamii.

Jednak najważniejszym składnikiem ornamentu na unikatowej wazie z Bronocic są rysunki czterokołowego pojazdu,

przedstawionego w rzucie poziomym z kotami wyobrażonymi z profilu. Najwięcej wątpliwości budzi rysunek koła na podeście wozu między osiami. Być może jest to otwór przeznaczony na umieszczenie rytualnej figury? Wóz jest wyposażony w dyszel z rozdwojeniem (na jednym rysunku nawet z potrójnym zakończeniem!). Jego kształt, przypominający współczesną literę V to przypuszczalnie ilustracja jarzma przyrożnego, co świadczyłoby o zaprzęganiu pary zwierząt. Wśród szczątków kostnych, znalezionych w Bronocicach, znajdują się też poroża wołów z charakterystycznymi starciami, które przypuszczalnie powstały od wiązadeł uprzęży.

Bezwzględne datowanie zabytku ma duże znaczenie, gdyż świadczy o tym, że rysunki na wazie z Bronocic są najstarszym, jednoznacznym dowodem używania wozu odkrytego dotąd na obszarach Starego Świata, od wybrzeży atlantyckich po Azję Centralną i pochodzą sprzed 5500 lat.

SKRZYNKA

Pradzieje to moja pierwsza znaleziona skrzynka, stąd wielki sentyment do tego miejsca. Po wielu latach próśb  :)  skrzynka została adoptowana od kolegi Jaskiniec. 3 maja 2013 r. zmieniona została całkowicie forma i pojemnik na replikę misy wypełnionej skarbami. Po 3 reaktywacjach a 2 znalezieniach  zrezygnowałem z lepienia wazy i zostawiłem tradycyjne keszerskie opakowania. 

Co do samego kesza.

Uwaga na wszechobecnych rolników. Turysta w tej okolicy to wielkie wydarzenie i bez wątpienia będzie to dla miejscowych okazją do zrobienia sobie małej przerwy na obserwacje.

Pojemnik ukryty za pomnikiem, w prawym rogu ogrodzenia krawężnikiem. Przysypany lekko kamyczkami i darnią. Zostaw tak samo!

DOJAZD od miejscowości Bronocice.

Od maja 2022 wygodny dojazd asfaltową drogą pod sam pomnik. Przy studni w Bronocicach skręcamy z głównej drogi w asfaltową drogę biegnącą przez pola.