W dawnej Łęczycy, a dzisiejszym Tumie, przypuszczalnie z fundacji Bolesława Chrobrego i prawdopodobnie z udziałem św. Wojciecha zbudowano pierwsze opactwo benedyktynów w Polsce, p.w. Najświętszej Panny Maryi i św. Aleksego. Fundacja opactwa nastąpila w 997r. Była to budowla kamienna trójczęściowa, gdzie jedna z części, wschodnia, była zakończona absydą, co wskazuje na religijny charakter budowli.
W 1140 po przeniesieniu opactw do Mogilna, mury klasztoru zostały rozebrane a fundamenty zasypane. Przyczyna upadku opactwa nie jest znana, być może, został on spowodowany nawrotem pogaństwa, bądź przekazaniem ziem klasztornych na właśność arcybiskupa gnieźnieńskiego.
Na tym samym miejscu zbudowano z inicjatywy arcybiskupa gnieźnieńskiego Janika ze Żnina, pod kierunkiem biskupa płockiego Aleksandra do dziś stojacą kolegiatę. Wzniesiona świątynia jest budowlą bazylikową, trójnawową, zbudowana została w stylu romańskim z zastosowaniem granitu, kamienia polnego oraz piaskowca. Konsekracja kościoła odbyła się 21 maja 1161r.
Kościół ma charakter obronny, toteż służył wielokrotnie za twierdzę w czasie napadu Tatarów (1241), Litwinów (1293), Krzyżaków (1306 i 1331) oraz Szwedów (1705). Tatarzy zostali odparci, ale Litwini, pod wodzą Witenesa spalili świątynię wraz z ludnością, która się w niej schroniła.
W 1487 wnętrze światyni zostało przebudowane w stylu gotyckim. Z tamtego okresu pochodzą równiez filary z ostrymi łukami, podtrzymujące dach.
W 1569r zbudowano renesansowa kruchtę, jako osłonę romańskiego portalu i odnowiono wnętrze światyni dodając tynki z freskami.
Przez wiele wieków świątynia w Tumie nosiła tytuł kolegiaty. później tytuł archikolegiaty , gdyż istniała tu kapituła łęczycka.
Ostatnie spalenie kościoła miało miejsce w 1939r. podczas bitwy nad Bzurą. Odbudowę świątyni rozpoczęto w 1947r. a w odgruzowanych jej murach, bp. Mikołaj Klepacz, ordynariusz łódzki odprawił pierwszą mszę po wojnie.
Jeśli się dobrze przyjrzeć, na jednej ze ścian wieży kolegiaty można znaleźć dziwny odcisk łapy - podobno w ten sposób sam diabeł Boruta uwiecznił swoją obecność.
W pobliżu można znaleźć również skrzynkę nawiązującą w treści do kolegiaty - Szwedzka Góra