Kapliczki i krzyże są ściśle związane z tradycją i kulturą chrześcijańską. Są pomnikami będącymi wyrazem indywidualnej lub zbiorowej wdzięczności, miejscami pamięci, pokuty a także pośmiertnego wspomnienia. Celem serii „Śladem przeworskich krzyży i kapliczek" jest ocalenie od zapomnienia tego, co należało do przodków, w tym miejsc należących do kultu religijnego.

Jak mówił Jan Święty Jan Paweł II „Naród, który nie zna swojej przeszłości, umiera i nie buduje przyszłości”. Zachęcam do przejścia śladami przeworskich krzyży i kapliczek, spojrzenia w przeszłość oraz chwili refleksji.

Historia Kapliczek

„Kapliczki przydrożne, podobnie jak krzyże, od stuleci stanowią integralny element polskiego krajobrazu. Można je wprawdzie spotkać w wielu innych krajach europejskich, ale nigdzie nie reprezentują takiego bogactwa form jak w Polsce i nigdzie indziej poza naszym krajem nie zrosły się tak silnie z kulturą ludową”^[1].

Pierwowzorów chrześcijańskich kapliczek można doszukać się wśród małych budowli sakralnych wznoszonym swoim bogom przez starożytnych Greków i Rzymian. Zwyczaj ten związany był z kultem, jakim otaczano Lary, czyli dusze przodków, czczone jako bóstwa opiekuńcze, których uosobieniem były małe figurki.

Chrześcijanie przejęli od Rzymian bardzo wiele zwyczajów, a także zwyczaj stawiania małych budyneczków o charakterze kultowym, które zostały oficjalnie zaakceptowane przez Kościół  w VI-VII wieku.

W tradycji chrześcijańskiej nazwa owych obiektów wiąże się z osobą św. Marcina z Tours. Przyszły biskup, aby okryć nagiego żebraka, odciął kawałek sukna z płaszcza rzymskiego oficera. Słynny płaszcz przechowywany był wraz z innymi relikwiami w niewielkim budynku zwanym capella, co w języku łacińskim było zdrobnieniem od słowa cappa oznaczającego płaszcz. w Encyklopedii staropolskiej Zygmunt Gloger powołując się na J. Karłowicza i F. Kluge pod hasłem kaplica pisze: „Później nazwa ta stała się pospolitą i przeszła do krajów przyjmujących chrześcijaństwo jako określenie każdego małego budynku, szopki, pokrycia, daszku przeznaczonego na ochronę dla jakiejś świętości i modlitwę. Do Polski wyraz ten dostał się (jak utrzymuje Karłowicz) przez Czechy, gdzie brzmiał Kapla, kaple i kaplice”^[2].

Kapliczki i krzyże usytuowane były najczęściej przy drogach, placach w bezpośredniej bliskości domów i zagród wiejskich, pośród mogił. Traktowano je, jako tarczę ochronną przed epidemiami, klęskami żywiołowymi, wojnami itp. Stawiano je także, jako wotum wdzięczności za otrzymane łaski.

Jedna z najstarszych kapliczek przydrożnych znajduje się w Świętej Katarzynie położonej niedaleko Knurowa i Ostrowca Świętokrzyskiego. Została wzniesiona w 1430 roku z fundacji kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Wśród zachowanych kapliczek przydrożnych przeważają obiekty pochodzące z drugiej połowy XIX i XX wieku.

Historia tej kapliczki. 

„Z opowiadań bliskiej rodziny fundatorów kapliczki wynika, że została ona zbudowana w miejscu, gdzie dawniej stał drewniany krzyż. Kapliczka ma kształt czworoboku osadzonego na ozdobnym kamiennym cokole. W górnej części, pomiędzy czterema kolumnami w półokrągłej wnęce, stoi figura Pana Jezusa. Artystycznego wykończenia dachu, wspartego od przodu na dwóch pilastrach, dopełniają ozdobne łuki, gzymsowania ze zdobieniami oraz sterczyny. Szczyt kapliczki wieńczy ozdobny krzyż. Na cokole, wykończonym po bokach kasetonami, widnieje grawerunek wskazujący na fundatorów tej kapliczki: „FUNDATOROWIE ANDRZEJ I ANNA CZERWONKOWIE Z POMOCĄ FAMILII NA CHWAŁĘ BOŻĄ ZBUDOWALI R.P. 1895". Po śmierci Anny i Andrzeja Czerwonków kapliczką opiekują się najbliższa rodzina i pobliscy mieszkańcy. Dawniej pełniła funkcję kaplicy pogrzebowej, gdyż pod nią wychodził ksiądz w przypadku, gdy nie towarzyszył konduktowi pogrzebowemu z domu zmarłego.”^[3].

Cache  - informacje

Bardzo proszę o zachowanie konspiracji podczas podejmowania oraz dokładne odłożenie kesza na jego pierwotne miejsce. Pamiętaj o dbaniu o jego należyty stan. Proszę zabrać coś do pisania. Brak wpisu w fizycznym logbooku może skutkować usunięciem wpisu cyfrowego.

Kapliczka: N 50° 10.163' E 22° 27.008'

fot.: Martisso

Źródło:
[1] T. Czerwiński: „Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce”, Warszawa, Sport i Turystyka – Muza SA. 2012, s. 110.
[2]  Tamże, s. 110 – 113.
[3] Tablica informacyjna przed obiektem (2025 r.)