Kapliczki i krzyże są ściśle związane z tradycją i kulturą chrześcijańską. Są pomnikami będącymi wyrazem indywidualnej lub zbiorowej wdzięczności, miejscami pamięci, pokuty a także pośmiertnego wspomnienia. Celem serii „Śladem przeworskich krzyży i kapliczek" jest ocalenie od zapomnienia tego, co należało do przodków, w tym miejsc należących do kultu religijnego.

Jak mówił Jan Święty Jan Paweł II „Naród, który nie zna swojej przeszłości, umiera i nie buduje przyszłości”. Zachęcam do przejścia śladami przeworskich krzyży i kapliczek, spojrzenia w przeszłość oraz chwili refleksji.

Historia Kapliczek

„Kapliczki przydrożne, podobnie jak krzyże, od stuleci stanowią integralny element polskiego krajobrazu. Można je wprawdzie spotkać w wielu innych krajach europejskich, ale nigdzie nie reprezentują takiego bogactwa form jak w Polsce i nigdzie indziej poza naszym krajem nie zrosły się tak silnie z kulturą ludową”^[1].

Pierwowzorów chrześcijańskich kapliczek można doszukać się wśród małych budowli sakralnych wznoszonym swoim bogom przez starożytnych Greków i Rzymian. Zwyczaj ten związany był z kultem, jakim otaczano Lary, czyli dusze przodków, czczone jako bóstwa opiekuńcze, których uosobieniem były małe figurki.

Chrześcijanie przejęli od Rzymian bardzo wiele zwyczajów, a także zwyczaj stawiania małych budyneczków o charakterze kultowym, które zostały oficjalnie zaakceptowane przez Kościół  w VI-VII wieku.

W tradycji chrześcijańskiej nazwa owych obiektów wiąże się z osobą św. Marcina z Tours. Przyszły biskup, aby okryć nagiego żebraka, odciął kawałek sukna z płaszcza rzymskiego oficera. Słynny płaszcz przechowywany był wraz z innymi relikwiami w niewielkim budynku zwanym capella, co w języku łacińskim było zdrobnieniem od słowa cappa oznaczającego płaszcz. w Encyklopedii staropolskiej Zygmunt Gloger powołując się na J. Karłowicza i F. Kluge pod hasłem kaplica pisze: „Później nazwa ta stała się pospolitą i przeszła do krajów przyjmujących chrześcijaństwo jako określenie każdego małego budynku, szopki, pokrycia, daszku przeznaczonego na ochronę dla jakiejś świętości i modlitwę. Do Polski wyraz ten dostał się (jak utrzymuje Karłowicz) przez Czechy, gdzie brzmiał Kapla, kaple i kaplice”^[2].

Kapliczki i krzyże usytuowane były najczęściej przy drogach, placach w bezpośredniej bliskości domów i zagród wiejskich, pośród mogił. Traktowano je, jako tarczę ochronną przed epidemiami, klęskami żywiołowymi, wojnami itp. Stawiano je także, jako wotum wdzięczności za otrzymane łaski.

Jedna z najstarszych kapliczek przydrożnych znajduje się w Świętej Katarzynie położonej niedaleko Knurowa i Ostrowca Świętokrzyskiego. Została wzniesiona w 1430 roku z fundacji kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Wśród zachowanych kapliczek przydrożnych przeważają obiekty pochodzące z drugiej połowy XIX i XX wieku.

Historia tej kapliczki. 

„Czerwona kapliczka"

„Według przekazu Anieli Baj córki Jana Kota z Grodziska Dolnego w czasie panowania zarazy cholery, miejscowa ludność udała się na pielgrzymkę do Matki Boskiej Śnieżnej do Jarosławia. Po powrocie z pielgrzymki, okazało się, że zaraza ustała. Natomiast z przekazu właścicieli kapliczki wynika, że na miejscu, gdzie ona stała wydarzył się cud. W czasie procesji nagle wszyscy się zatrzymali, gdyż nie można było przejść dalej, stała jak gdyby niewidzialna brama. Konie bardzo się przestraszyły, niektórzy mówili,  że to złe czary, ale Katarzyna i Maria Maj sądziły, że to znak od Boga. I dla uczczenia tego, w roku 1848 wybudowały kapliczkę. Gdy one wyjechały, kapliczką zaopiekował się p. Wincenty Miś z żoną. Po wielkich ulewach kapliczka została zalana wodą i deski zgniły. W 1985 roku państwo Miś wybudowali schody i podnieśli fundament. Po śmierci żony, p. Wincenty kapliczkę oddał pod opiekę pani Anny Pelc. Kapliczka została wykonana z drewna, niegdyś kryta gontem, obecnie dachówką. Z zewnątrz jest czerwona (w kolorze krwi), a wewnątrz błękitna. Na suficie malowidło przedstawiające Ducha Świętego w postaci gołębicy. Na ołtarzu znajdują się trzy obrazy: dwa z nich przedstawiają Matkę Boską z Dzieciątkiem i św. Annę, a trzeci Św. Antoniego. Obrazy na bocznych ścianach ukazują św. Marię Magdalenę klęczącą u stóp Jezusa oraz św. Tomasza i kopie obrazu św. Barbary (oryginał został wzięty do muzeum). Na ołtarzu ustawiona jest figura Matki Boskiej Niepokalanej i stary, drewniany krzyż. W dolnej części ołtarza fresk przedstawiający Pana Jezusa w grobie. Co roku w kapliczce śpiewane są majówki".

Fundator: Katarzyna i Maria Maj Data powstania: 1848 rok^[3].

Cache  - informacje

Bardzo proszę o zachowanie konspiracji podczas podejmowania oraz dokładne odłożenie kesza na jego pierwotne miejsce. Pamiętaj o dbaniu o jego należyty stan. Proszę zabrać coś do pisania. Brak wpisu w fizycznym logbooku może skutkować usunięciem wpisu cyfrowego.

Źródło:
[1] T. Czerwiński: „Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce”, Warszawa, Sport i Turystyka – Muza SA. 2012, s. 110.
[2]  Tamże, s. 110 – 113.
[3] Tablica informacyjna przed obiektem (2025 r.)