1. Historia ludności Żydowskiej w Babimoście

Niektórzy badacze mówią o tym, że obecność Żydów w Babimoście sięga nawet średniowiecza. Jednak nie zachowały się żadne przekazy historyczne, które by tą teorię potwierdziły. Przemawiać za nią miał fakt, że miasto było siedzibą starosty, ci zaś popierali osadnictwo żydowskie, mając z tego wymierne dochody. Następnie gmina żydowska miała przestać istnieć w wyniku zniszczenia miasta podczas potopu szwedzkiego (1655-1660). Być może Żydzi opuścili Babimost na skutek agresji wojsk Stanisława Czarnieckiego, które oskarżały starozakonnych o współpracę ze Szwedami.

Pierwsze wzmianki o Żydach w Babimoście pochodzą z 1685 r.  21 września 1746 r. otrzymali oni przywilej określający ich pozycje w mieście. Synagoga istniała już od około 1700 r.  Najprawdopodobniej w tym samym czasie powstał cmentarz, zlokalizowany wówczas na północ od miasta. Prawdopodobnie również w północnej części miasta koncentrowało się życie żydowskie. W 1793 r., gdy Prusy zajęły Babimost żyło w mieście 150 Żydów, a w 1799 r. było 205 Żydów na 1412 mieszkańców Babimostu.

Pod panowaniem pruskim Żydzi zyskali nowe możliwości działania m.in. w sferze gospodarczej. Tajnym Pruskim Archiwum Państwowym w Berlinie zachowała się ciekawa korespondencja, jaką Żyd z Sulechowa Marcus Moses prowadził z urzędnikami pruskimi w sprawie założenia w Babimoście fabryki wyrobów skórzanych. Zachowana korespondencja obejmuje okres od 14.09.1798 r. do 20.02.1799 r. W liście z 24.12.1798 r. skierowanym do króla, Marcus Moses przekonywał władze, że fabryka w Babimoście może przynieść tylko korzyści, a jej powstanie nie zaszkodzi miejscowym rzemieślnikom, a nawet im pomoże.

Do lat 40. XIX w. liczba Żydów w Babimoście systematycznie wzrastała. Apogeum przypadło na 1839 r., w którym gmina liczyła 437 członków, co stanowiło około 20% ogółu mieszkańców. Od 1840 r., kiedy stolica powiatu została przeniesiona do pobliskiego Wolsztyna, liczba ludności żydowskiej systematycznie spadała. W 1857 r. w Babimoście było jeszcze 300 Żydów, ale w 1871 r. już tylko 160. Na początku XX w. (1905) było 39 Żydów, co stanowiło 2% populacji miasta.

Gminą żydowską w Babimoście kierowało wielu znamienitych rabinów. Urzędowali tu między innymi Isaak Levy, Jehuda Leibusch i Joseph Laboschinsky.

Babimojscy Żydzi zamieszkiwali w różnych częściach miasta, między innymi w obrębie rynku, choć najwięcej ich było przy ul. Kargowskiej, w bezpośrednim sąsiedztwie synagogi. Wybudowana w 1799 r. nowa synagoga wtopiona była w otaczające ją małe budynki zamieszkiwane przez biedotę żydowską.

Po I wojnie światowej gmina żydowska w Babimoście przestała praktycznie istnieć. W 1925 r. w Babimoście mieszkało już tylko 12 Żydów, dlatego też ostatni przewodniczący Alex Neumann zdecydował się sprzedać budynek synagogi babimojskim ewangelikom. Do umowy wpisano warunek, że kupowany budynek może służyć tylko do celów religijnych i nie wolno go odsprzedawać dalej. Dzięki tej transakcji budynek dawnej synagogi nie został zniszczony w czasie Nocy Kryształowej (9/10.11.1938) i przetrwał do dziś. Obecnie mieści się w nim Biblioteka publiczna.

W 1936 r. mieszkało w Babimoście 5 Żydów. Ostatnim był wspomniany Alex Neumann, posiadający kamienicę i sklep z konfekcją przy ówczesnej ul. Brójeckiej 15, dziś ul. Piłsudskiego. W wyniku szykan ze strony nazistów i permanentnego bojkotu sklepu Neumann został zmuszony w czerwcu 1939 r. do sprzedaży nieruchomości i wyjazdu z miasta. W ten sposób ostatecznie przestała istnieć społeczność żydowska w Babimoście, co 16.06.1939 r. triumfalnie ogłosiła gazeta sulechowska (Züllichauer Nachrichten) donosząc, że ostatnia żydowska nieruchomość w Babimoście przeszła wreszcie w ręce aryjskie.

2. Kirkut

Cmentarz żydowski w Babimoście mieścił się na działkach noszących dzisiejsze adresy ul. Konstytucji 3 Maja 1-4 i 5A. Jego lokalizacje zobaczyć można na niemieckich mapach Messtischblatt z 1936 i 1938 roku.

Cmentarz założony został na początku XVIII wieku. Otoczony był murem, a nad bramą widniał napis w języku niemieckim ,,Die ihr beweint, birgt der heilige Ort. Ihr Leib wird Staub, ihr Geist lebt ewig fort” co oznacza: ,,Tych których opłakujecie, kryje to święte miejsce. Ich ciało staje się prochem, ich duch żyje wiecznie”.

Kirkut przetrwał nienaruszony do lat 60. XX wieku, istniał nawet jego nieprzerwany mur. Wówczas został zlikwidowany na polecenie władz, a w jego miejsce postawiono dwa bloki mieszkalne. Likwidacja odbyła się, choć formalnie był to teren objęty ochroną krajobrazową na mocy wpisu do rejestru zabytków pod nr 88 z  16.04.1958 r.

W czerwcu 2009 r na terenie dawnego cmentarza odsłonięty został pomnik z napisem: ,, W tym miejscu był cmentarz żydowski w Babimoście. Żydzi przez dziesięciolecia współtworzyli społeczność Babimostu (Bomst). Przed wybuchem II wojny światowej ich społeczność liczyła kilkadziesiąt rodzin. W okresie Holocaustu niemieccy naziści dokonali zagłady ludności żydowskiej miasta. Cześć ich błogosławionej pamięci.

Pojedyncze kamienie nagrobne obecnie posiadają osoby prywatne.

3. Synagoga

Znajdująca się przy pl. Powstańców Wlkp. 11 dawna synagoga, której mury pozostały do dziś, powstała ok 1880 r, w wyniku przebudowy wcześniejszej bożnicy. Pierwotnie zawierała tylko część środkową, przykrytą dachem dwuspadowym, a części boczne zostały dobudowane w czasach PRL. Synagoga służyła miejscowej gminie żydowskiej do 1927 roku, kiedy to została sprzedana ewangelikom, z przeznaczeniem na cele sakralne, dzięki czemu nie została zburzona ani spalona podczas Nocy Kryształowej w roku 1938. Po II wojnie światowej w budynku dawnej synagogi mieścił się dom kultury, następnie budynek miał przeznaczenie handlowe a dzisiaj mieści się w nim biblioteka publiczna.