Wincenty Kadłubek lub mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem (łac. magister Vincentius dictus Kadlubek) (ur. ok. 1150 w Kargowie lub Karwowie, zm. 8 marca 1223 w Jędrzejowie) – autor Kroniki dziejów Polski, uważany za jedną z najważniejszych postaci w dziejach literatury i historiografii polskiej; niekiedy określany mianem „ojca kultury polskiej" biskup krakowski.

Najprawdopodobniej pochodził z możnowładztwa małopolskiego, kształcił się we Francji i być może w Italii. Po powrocie do kraju pracował jako scholastyk w szkole katedralnej krakowskiej oraz kapelan książęcy Kazimierza Sprawiedliwego i Leszka Białego. Objął urząd prepozyta sandomierskiego, a następnie został wybrany biskupem krakowskim. Uczestniczył w obradach IV soboru laterańskiego. Pięć lat przed śmiercią zrezygnował ze sprawowania urzędu biskupa i osiadł w klasztorze cystersów w Jędrzejowie. 

Wincenty był pierwszym uczonym i pisarzem Polakiem. Jego prekursorska Kronika uważana jest za fundamentalny pomnik literatury narodowej, gdyż oddziałała w dużym stopniu – bezpośrednio lub pośrednio – na rozwój całej kultury polskiej. Pisząc traktat o dziejach własnego kraju, Kadłubek wprowadził do rodzimej tradycji między innymi dziedzictwo cywilizacyjne starożytnych Grecji i Rzymu, co stało się trwałym elementem kultury polskiej.

Praca Kadłubka była przez wieki powszechnie używana w szkolnictwie, a ponieważ w tekście Kroniki Wincenty pozostawił silne piętno własnych poglądów i osobowości, jego opowieści oraz opinie kształtowały świadomość historyczną i narodową Polaków. Zdania czy zwroty Kadłubka były przytaczane niezliczoną ilość razy przez tak wielu autorów, że współcześnie używa się popularnych z niego cytatów często bez świadomości, że pochodzą one od mistrza Wincentego.

W XIX i XX wieku uczeni bardzo wysoko ocenili jego umiejętności literackie, wiedzę prawniczą, retoryczną czy filozoficzną. Ich badania wykazały, że Wincenty był przedstawicielem XII-wiecznej szkoły dziejopisarskiej, która wykład historii pojmowała nie jako relację o faktach, ale zestawienie i objaśnienie literackich przykładów. Celem takiego zestawienia było wyjaśnienie czytelnikowi współczesnej mu rzeczywistości poprzez aktualizujący historię morał. Zdaniem badaczy europejskich Kadłubek był jednym z najważniejszych przedstawicieli humanizmu chrześcijańskiego końca XII i początku XIII wieku.

Szczególną rolę odegrała w dziejach Polski myśl polityczna Wincentego. Był on twórcą określenia państwa polskiego mianem Rzeczypospolitej. Według niego Polska nie była własnością monarchy, lecz społeczeństwa rządzącego się prawem stanowionym i wybierającego sobie władców. Tak rozumiana Rzeczpospolita powinna stać się – według Kadłubka – ojczyzną ludzi wolnych, bronioną męstwem swych obywateli, tworzących jeden naród. Całe jego dzieło to traktat historyczny, w którym udowadnia tezę, że najważniejszą wartością w życiu każdego człowieka i całej społeczności jest dobro ojczyzny oraz próbuje odpowiedzieć na pytanie, sformułowane na pierwszych kartach Kroniki: pod kim zaczęło się dzieciństwo naszych konstytucji?

W Jędrzejowie

Jesienią 1217 roku lub najpóźniej na początku 1218 roku, Wincenty przeniósł się do klasztoru cystersów w Jędrzejowie. Przyjął go tam opat Teodoryk. Ponieważ imię Kadłubka nie pojawiło się od tego wydarzenia aż do śmierci na żadnym dokumencie, przyjmuje się, że kronikarz nie opuścił już klasztoru. Żadne źródło z XIII i XIV wieku nie wspomniało o zakonnej profesji Wincentego. Dopiero w połowie XV wieku Sędziwoj z Czechła dodał do notatki przepisanej z XIII-wiecznego Rocznika kapituły krakowskiej uwagę: „i został zakonnikiem”.

We współczesnej nauce dominuje pogląd, że Kadłubek nie został cystersem, ale był jedynie rezydentem w klasztorze jędrzejowskim tego zakonu. W tym okresie benedyktyni i cystersi gościli niekiedy przez lata nieprofesjonalistów, wypracowano też zakonne zasady traktowania tego typu rezydentów.

Śmierć

Do XVII wieku obchodzono w Polsce dwie kommemoracje zgonu Wincentego – 8 marca i 4 kwietnia. W ówczesnych źródłach można znaleźć obie daty dzienne. Szymon Starowolski wybrał się w roku 1614 do opactwa w Jędrzejowie, gdzie w tamtejszej bibliotece przeczytał najstarszy rękopis Nekrologu jędrzejowskiego, współcześnie zaginiony. Przepisał z niego informację, że Kadłubek umarł 8 marca 1223 roku. Ta data dzienna znalazła się w aktach beatyfikacyjnych i jest uznawana za wiarygodną przez współczesnych uczonych.

Wincenty został pochowany na honorowym miejscu w kościele klasztornym opactwa cystersów w Jędrzejowie – w prezbiterium, pomiędzy stallami, naprzeciwko tzw. wielkiego ołtarza. Najwcześniej w XV wieku, ale raczej w wieku XVI, na płycie grobowej wyryto napis: Hic iacet Vincentius Kadlubek, episcopus Cracoviensis, monachus Andreoviensis.

O keszu:

mikrus w maskowaniu leśnym