Położenie

         Lesko to miasto położone nad Sanem w Górach Sanocko-Turczańskich. Jest siedzibą gminy i powiatu. Liczy obecnie około pięć i pół tysiąca mieszkańców.

Historia

         Historia Leska zapisana w tekstach źródłowych sięga roku 1489 i pojawia się jako nazwa nowo założonego miasta „de Leszko”, choć wiadomo, że tereny te były zasiedlone już za czasów rzymskich. Brzmienie „Lesko” pojawia się w tekstach pisanych w roku 1722. Od XVIII do prawie połowy XX wieku funkcjonowała nazwa „Lisko”. Z inicjatywy hr. Augusta Krasickiego powrócono do nazwy „Lesko” i utrzymuje się ona do dzisiaj. Prawdopodobnie nazwa ta wywodzi się od „Lestka” drugiego księcia Polan pochodzącego z Piastów. Niektórzy dopatrują się nazwy miasta w słowie „leszczyna”. Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z roku 1436. Wójtem miasta został sanocki mieszczanin Filip, który przekazał to wójtostwo właścicielowi Janowi Kmicie. Jan Kmita w roku 1477 nadał miastu prawo magdeburskie a w 1490 roku Kazimierz Jagiellończyk nadał miastu przywilej organizowania cotygodniowych targów a także dwóch jarmarków rocznie. Kmitowie zamieszkiwali na zamku w Sobniu, jednak ze względu na jego zniszczenie przez Węgrów w roku 1474 przenieśli się częściowo do Leska. Gród posadowiono na wysokiej górze. Lesko od tej pory staję się znaczącym ośrodkiem gospodarczym i społecznym.
      W roku 1530 zbudowano tutaj kościół Nawiedzenia NMP, który był pierwszą murowaną budowla w mieście.
         Po śmierci Jana Kmity dobra przeszły w ręce jego brata Piotra. Ten zbudował w Lesku zamek, kościół i cerkiew. W 1550 roku król Zygmunt August dodał miastu przywilej organizowania trzeciego jarmarku, zatwierdził statut cechów leskich a także wydał decyzje o utworzeniu specjalnego sądu dla „beskidników” napadających na podróżujących kupców. Pod koniec XVI wieku w mieście działało 11 cechów rzemieślniczych w około 40 specjalnościach, funkcjonowały dwa kościoły rzymskokatolickie, dwie cerkwie i synagoga. Wokół miasta położone były wały obronne ze zwodzonymi mostami. Działał też wodociąg.
         W drugiej połowie XVIl wieku własność Lesko przeszła na rodzinę Stadnickich herbu Szreniawa. Stanisław Stadnicki (stryj słynnego diabła łańcuckiego) wybudował obok starej wieży Kmitów zamek z basztami i basteją. Doprowadził do największego rozwoju handlu, rzemiosła oraz kultury lokalnej trwającego aż do połowy XVII wieku. Prawa miejskie Lesko otrzymało w roku 1565 – przyjął je Pasko Kopina.
         Zamek leski został zniszczony w roku 1702 roku w czasie najazdu szwedzkich oddziałów Szperlinga. Ponownie napadnięto na niego  w roku 1704 kiedy to miasto zostało zajęte przez oddziały szwedzkie Magnusa Stenbocka. Miasto uległo grabieży i spaleniu przez Szwedów a rok później kilkuset mieszkańców zmarło w czasie zarazy. Zamek odbudowano w 1712 roku gdy było ono w posiadaniu rodu Stadnickich. Następnymi właścicielami byli Ossolińscy, a po nich Mniszchowie i Krasiccy (do 1944 roku). W roku 1785 zamek strawił pożar, po którym popadł on w ruinę. Został odbudowany dopiero po pół wieku za sprawą słynnego poety i etnografa – Wincentego Pola, który odbudował go według własnego pomysłu a następnie w nim zamieszkał w 1839 roku. W II połowie XIX wieku na zamku w Lesku, przed każdymi wyborami sejmowymi zjeżdżała się szlachta sanocka. Krasiccy będący właścicielami zamku utrzymywali żywe kontakty z działaczami patriotycznymi i twórcami kultury. Edmund Krasicki i jego syn Ignacy– byli działaczami patriotycznymi.
        Pod koniec XIX wieku Lesko nawiedzają kolejne nieszczęścia: epidemia cholery w roku 1878 i olbrzymi pożar w 1886 roku, który strawił większość domów w rynku. Domy odbudowano jako murowane. Zamek po raz kolejny uległ zniszczeniu w czasie I wojny światowej za sprawą Rosjan, którzy podpalili go wycofując swe oddziały z miasta. 
       W czasie II wojny światowej zamek leski stał się siedzibą dowództwa garnizonu wojsk sowieckich (1939). Jego wyposażenie uległo wtedy całkowitej dewastacji. Ostatni właściciel zamku hr. August Krasicki uciekł do zamku Gubrynowiczów w Porażu. Wokół miasta powstał tzw. Linia Mołotowa z betonowymi bunkrami. W czerwcu 1941 roku Lesko zdobyli Słowacy kolaborujący z Niemcami. Dla miasta rozpoczęła się okupacja hitlerowska, a zamek stał się siedzibą dowództwa garnizonu niemieckiego. Hitlerowcy utworzyli tutaj przejściowe getto, z którego wysyłali jeńców żydowskich do obozu zagłady w Zasławiu. Niemcy zabili ponad 15 tysięcy Żydów mieszkających w Bieszczadach, częściowo w Zasławiu a częściowo wywożąc ich do Bełżca. Pomimo groźby śmierci mieszkańcy Leska ratowali rodziny żydowskie.
Miasto zostało wyzwolone 15 września 1944 roku jednak jego rozwój został zahamowany przez działania oddziałów UPA, przez wysiedlenia ludności ukraińskiej do ZSRR, Akcję „Wisła” oraz bliskość granicy ze Związkiem Radzieckim.. Dopiero po zmianie granic w 1951 roku i wprowadzeniem programu zasiedlenia Bieszczadów rozpoczął się rozwój miasta.

Opis zabytku

         Pomnik Tadeusza Kościuszki w Lesku można odnaleźć na Placu Konstytucji 3 Maja, który był wytyczony w roku 1470 jako Rynek. Przy starym Rynku można jeszcze zobaczyć mieszczańskie kamieniczki z przełomu XVIII i XIX wieku. Przed kilkoma wiekami istniał tu drewniany Ratusz, funkcjonował wyszynk oraz więzienie a także stała waga miejska. Obecnie na dawnym Rynku znajduje się skwer zacieniony drzewami, w którym znajdują się trzy pomniki: Pomnik Tadeusza Kościuszki, pomnik wdzięczności Armii Czerwonej, a także figura Matki Bożej.  

          Pomnik Tadeusza Kościuszki, Naczelnika insurekcji z 1794 roku jest wykonany z kamienia. Ustawiony jest na trzystopniowej podstawie, na której ustawiony jest monument. Dolna część pomnika ma kształt ściętego ostrosłupa. Na nim jest jakby płyta, na której ustawiony jest zwężający się ku górze obelisk. Na frontowej ścianie dolnej części pomnika widnieje napis „Tadeuszowi Kościuszce”. Pod napisem znajduje się wizerunek popiersia Tadeusza Kościuszki zamknięty w kształcie medalionu. Całość jest zamknięta ogrodzeniem składającym się z czterech niskich słupów, na których rozpięty jest masywny łańcuch.

Ciekawe miejsca w okolicy

Dawna synagoga z przełomu XVI i XVII wieku w Lesku
Kościół farny pw. Nawiedzenia NMP z ok. 1539 w Lesku
Barokowa dzwonnica budowana w latach 1725–1765 w Lesku
Ratusz miejski z 1894 roku w Lesku
Cmentarz żydowski z nagrobkami (z 1600 r.) XVI–XX wieku w Lesku
Kamień „leski” w Glinnem

Źródło

Andrzej Potocki: Wstęp. Lesko. W: Ryszard Nater, Zygmunt Nater: Lesko. Nasze miasto. Lesko: 2001

Adam Fastnacht, Dzieje Leska do 1772 roku. KAW, Rzeszów 1988

Józef Budziak, Dzieje Leska 1772–1918. Lesko 1995

Józef Budziak, Dzieje Leska 1918–1939. Lesko 2001

Dla pierwszych trzech znalazców są okolicznościowe certyfikaty i fanty na wymianę.

Skrzynka została założona dzięki finansowej pomocy Ministerstwa Sportu i Turystyki.