Bitwa pod Rogalinem – starcie zbrojne w czasie trwania powstania wielkopolskiego 1848 r., do którego doszło 8 maja 1848 r. pod Rogalinem, starcie zakończyło się przegraną i rozproszeniem oddziałów powstańczych.

Wieść o dużych bitwach pod Książem i Miłosławiem i Sokołowem rozniosła się po Wielkim Księstwie Poznańskim. Zwłaszcza wygrana pod Miłosławiem i Sokołowem przyczyniła się do rozbudzenia nadziei, że powstanie może być wygrane. W wielu miejscach poznańskiego zaczęły się więc samorzutnie tworzyć oddziały powstańcze, które zaczęły działać na własną rękę. Jednym z takich samorzutnych dowódców został Jakub Krotowski-Krauthofer. Zebrał on znaczny oddział partyzantów, przeważnie z żołnierzy rozpuszczonych po zawarciu ugody w Jarosławcu. Krotowski bez porozumienia z żadnym komitetem, ani z żadnymi naczelnikami wyparł Prusaków 3 maja z Mosiny i 6 maja z Kórnika.  Na opanowanym terenie proklamował Rzeczpospolitą Mosińską, mianował burmistrzów i innych urzędników. Rozpoczął też pośpieszne zbrojenia zabierając osiadłym w tych okolicach kolonistom niemieckim wszelką broń palną. W krótkim czasie zebrał oddział liczący blisko 800 ludzi. Naczelnikiem wybrano Włodzimierza Wilczyńskiego, a szefem sztabu został Krotowski.

Działalność powstańców nie uszła uwadze pruskiej. Prusacy wysłali przeciwko Polakom wojsko i 8 maja 1848 r doszło do bitwy pod Rogalinem. Walka trwała około dwóch godzin. Ostatecznie polski oddział musiał ratować się ucieczką, przeprawiając się na drugą stronę Warty. Dowódcy nie zrezygnowali jednak z dalszych działań. Zmienili pozycję i po przeprawieniu się przez rzekę zaatakowali Rogalinek. Atak się nie powiódł i powstańcy znowu wycofali się za rzekę. Zdecydowali następnie rozsypać się na mniejsze oddziały i poszukiwali schronienia w lasach. W starciach tych Polacy stracili kilkunastu zabitych, oraz kilkunastu rannych.

Na poboczu ul. Poznańskiej w Rogalinie, dawniej północnym wjeździe do rezydencji, zwanym Traktem Poznańskim, wytyczonym przez fundatora pałacu w Rogalinie Kazimierza Raczyńskiego, zachowała się zabytkowa rokokowa kolumna graniczna z ok. 1770 roku. Wykonano ją z piaskowca, na jej szczycie prawdopodobnie w połowie XIX w. osadzono spiżową rzeźbę Matki Boskiej Boleściwej. Na cokole kolumny przedstawiono herb Nałęcz należący do rodziny Raczyńskich; na trzonie skośnie biegnie napis: „Stabat Mater Dolorosa”.

Zgodnie ze stosunkowo młodą, (prawdopodobnie lata sześćdziesiąte XX w.) lokalną tradycją najbliższe otoczenie wokół zachowanej rogalińskiej kolumny uznaje się za miejsce pochówku ofiar walk z Prusakami w maju 1848 roku. Tego jednak nie potwierdziły przeprowadzone na początku lat 90-tych XX w. badania archeologiczne. W dawnej księdze metrykalnej parafii w Rogalinku (z lat 1820-1851) znajduje się nota dotycząca wydarzeń z pierwszych dni maja 1848 roku wraz z listą zabitych mieszkańców Rogalina (M. Kusztelak, Michał Woźniak, Joanna Krzysztofiak oraz Szymon Tuliszka – operarius Stenszeviensis), a na końcu jednoznaczna adnotacja – w tłumaczeniu z łaciny: „Wszyscy wymienieni, którzy przelali krew za ojczyznę pochowani zostali na cmentarzu w Rogalinku 12 maja 1848 roku”.  Te jednoznaczne rozstrzygnięcia wynikające z podjętych, wielokierunkowych badań naukowych znajdują również potwierdzenie w oczywistym fakcie kulturowym. Trudno założyć, by w XIX wieku ludność polska mogła pochować w niepoświęconej ziemi swoje ofiary walk o niepodległość, które traktowane były ze szczególną atencją, co chociażby przeziera z zapisu w księdze metrykalnej.  Istnieją relacje, iż wcześniej (do lat pięćdziesiątych XX w.) mieszkańcy Rogalina każdego maja czcili pamięć poległych zbierając się pod przydrożnym krzyżem stojącym na tzw. „Starej Wsi” obecnie pobocze szosy Mosina – Kórnik.  Rozpatrując relacje z przebiegu walk to właśnie w tym miejscu i na nadwarciańskich łąkach przebiegały one najintensywniej. Być może krzyż upamiętnia miejsce złożenia ofiar zanim przetransportowano je na cmentarz w Rogalinku.  Do dziś ten sposób upamiętnienia gwałtownej śmierci znajduje swoje odzwierciedlenie w obyczaju stawiania przydrożnych krzyży w miejscach wypadków komunikacyjnych, a przecież nikt z nas nie kojarzy tych krzyży z miejscem pochówku ofiar.

źródła:
https://czasmosiny2.pl/meandry-historii-o-kolumnie-granicznej-z-xviii-w-i-mogilach-powstancow-z-1848-r-w-rogalinie/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Rogalinem