Zakładając 3 lata temu skrzynkę "Paproć Duża miejsce ślubu J. Piłsudskiego" nie miałem pojęcia, że kilkaset metrów dalej znajduję się kolejne miejsce warte oznaczenie na mapie. Być może w tamtym okresie nie rozglądałem się zbyt często za takimi atrakcjami.

Historia miejsca oznaczonego na mapie nekropolii, jako cmentarz ewangelicki, natomiast współcześnie jest mogiłą żołnierzy z 1920r. Las otaczający kurhan to właśnie wspomniany ewangelicki cmentarz, którego pozostałości mogą tylko nakreślić historię tego regionu w XIX wieku.  

Od roku 1815 tereny te podlegały pod Królestwo Kongresowe. Takim sposobem w roku 1807 Gross – Königshuld zmieniła nazwę na Paproć Duża. Prusy Nowo - Wschodnie przestały istnieć. Pomimo zmian politycznych i administracyjnych zasymilowani już z okoliczną ludnością, władający w większości językiem polskim i uważający się za Polaków koloniści postanowili pozostać na miejscu. Dodać należy, że na terenie Gminy ( Jasienica ) znajdowało się ponad 1300 - stu kolonistów Niemieckich. Część z nich nie mówiła po polsku i była katolikami. Było też kilkanaście rodzin, które nie uważały się ani za Niemców, ani za Polaków, a nalegali, aby ich uznać za Francuzów. Do dzisiaj w aktach parafialnych Andrzejewa znajdują się świadectwa małżeństw polsko – niemieckich. Część nazwisk kolonistów uległa z czasem całkowitemu spolszczeniu. Łatwiejsze w wymowie pozostały bez zmian.

Od samego początku koloniści Niemieccy odczuwali brak świątyni. Dlatego Generalny Konsystorz Wyznań Ewangelickich zdecydował o utworzeniu w Paproci Dużej parafii ewangelicko – augsburskiej. W 1837r. Komisja Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zaakceptowała kosztorys budowy kościoła, plebani i domu nauczyciela. Miejsce na świątynię wyznaczono w centralnym miejscu wsi; na przecięciu dziewięciu dróg dojazdowych. W tym samym roku przybył do nowopowstałej parafii pierwszy pastor, Teodor Küntzel. W rok później rozpoczęto prace budowlane, które trwały dziesięć lat. Zakończyły się w roku 1848 pod kierunkiem pastora Johanna Gotlieba. Przed świątynią, od strony drogi prowadzącej do Andrzejewa,  postawiono duży krzyż. Wkrótce do parafii należało ponad 2000 wiernych.
Pastor Küntzel opracował projekt organizacyjny parafii ewangelickiej w Łomży. Miała służyć 515 rodzinom z Łomży i okolic (ok. 1,5 tys. wiernych). W roku 1838 utworzono w Łomży filię parafii Paproć Duża, a w 1843r. stała się ona parafią samodzielną.
Z czasem na terenie Paproci Dużej powstała także Paproć Mała, a obok Niemieckich mieszkańców zasiedlili się tu także Polacy. W taki sposób sąsiadami zostali Faczewski i Schulz, Ogrodnik i Busch, czy też Borowy i Grunstück.

Kurhan upamiętniający poległych usytuowany w bardzo spokojnym miejscu, do którego prowadzi alejka wytyczona kamieniami. Na szczycie mogiły ustawiono wysoki krzyż drewniany. Za metalowym ogrodzeniem umieszczono granitową tablicę z napisem:

"MATKO POLSKO – OTO GRÓB SYNÓW TWOICH  ŻOŁNIERZY OCHOTNIKÓW 201-GO PUŁKU PIECHOTY  BOHATERSKO OSŁANIAJĄCYCH TYŁY ARMII POLSKIEJ  PODCZAS NAWAŁY BOLSZEWICKIEJ W 1920 r. POLEGŁYCH NA POLACH PAPROCI DUŻEJ I PĘCHRATKI 4 SIERPNIA 1920 r.  CZEŚĆ ICH PAMIĘCI  W 70 – ROCZNICĘ MIESZKAŃCY GMINY SZUMOWO".

Żołnierzy poległych w rejonie Paproci Dużej i Pęchratki pochowano w większości na cmentarzu parafialnym w Szumowie.

Kesz ukryty lekko w ziemi. Szczelnie zamykajcie, dobrze maskujecie.