18 marca 1863 r. w czasie trwającego powstania styczniowego połączone oddziały Józefa Jankowskiego, Józefa Matlińskiego „Janko Sokoła” i Gustawa Wyssogoty Zakrzewskiego zostały zaatakowane przez silną kolumnę pościgową wojsk carskich gen. mjr. Kreutza. W dwóch starciach pod Dziecinowem i Zambrzykowem powstańcy zostali rozbici. Moskale strasznie obeszli się z pokonanymi. Czterech oficerów powiesili za żuchwy na hakach potem obdarli ich do naga i spalili żywcem powieszonych i rozrzucili ich kości po polu. W sumie powstańcy stracili 60 ludzi. Szczątki zamordowanych pochowano w zbiorowej mogile.

Przez cały okres niewoli narodowej żywa była tradycja powstańcza, przechowywano informacje na temat mogiły i relacje o przebiegu bitwy. Pamięć o powstańcach najbardziej pielęgnowana była w okresie II Rzeczypospolitej. W 1919 roku w gminach sporządzano kwestionariusze dotyczące żyjących jeszcze weteranów powstania styczniowego i znakowano mogiły.

21 lutego 1921 roku trzydzieści jeden osób z gminy Sobienie Jeziory zebrało się, „aby zająć się sprawą zabezpieczenia mogił poległych”, ponieważ cmentarz zambrzykowski był nieogrodzony. Prezesem Komitetu został wybrany hr. Władysław Jezierski. Jednocześnie wystąpiono do starosty garwolińskiego o pozwolenie zorganizowania zbiórki pieniędzy na budowę pomnika i objęcie kwestą obszar całego powiatu. Mieszkańcy nie szczędzili ofiar, z samego Zambrzykowa złożyło się 175 osób. 18 marca, w rocznicę bitwy, podpisano umowę na wykonanie pomnika cementowego z napisem „Ś+P Obrońcom Ojczyzny poległym w Roku 1863 – Rodacy 3 V 1921” za 14000 marek polskich, oraz na ogrodzenie za 8000 marek. Wieś Zambrzyków ofiarowała drzewo i słupy. Wykonanie miało nastąpić do 25 kwietnia. 1 kwietnia postanowiono, że pomnik-kapliczka ma być zakończony krzyżem i z orłem. Pomnik poświęcono 3 maja 1921 roku, zaś w Boże Ciało tegoż roku poszła tam procesja i odprawiono Mszę Św. za poległych powstańców.

W 2013r. w 150 rocznicę powstania styczniowego teren wokół pomnika postawionego na mogile powstańców został uporządkowany. Jednocześnie został zmieniony sam pomnik. Nie wiem, czy ten stojący do tego czasu był oryginalnym postawionym w 1921r. Trzymał się on jednak całkiem dobrze. Muszę przyznać, że pomnik w nowej wersji nie bardzo przypadł mi do gustu.

Skrzynkę umieściłem ok. 20 m za pomnikiem. W kępie rosnących tam drzew.

Tekst opracowany na podstawie Zeszytów Historycznych Ziemi Garwolińskiej - Zeszyt Nr 19.