Położenie:

Jaćmierz jest położony u podnóża Pogórza Dynowskiego, na północny wschód od Zarszyna. Jest to jednocześnie teren dołów jasielsko-sanockich z bardzo żyznymi glebami. Terytorialnie należy do gminy Zarszyn w powiecie sanockim.

Historia:

Początki wsi sięgają czasów Kazimierza Wielkiego. W roku 1390 otrzymał ją z przywilejami rycerz Fryderyk z Miśnii od króla Władysława Jagiełły za zasługi wojenne. W roku 1437 Jaćmierz otrzymał prawa miejskie a jego właścicielem był wtedy ród Jaćmierskich. Jego przedstawiciel – Fryderyk Jaćmierski był fundatorem kościoła. Pod koniec XV wieku wieś przechodzi w ręce Jakuba Pieniążka i jego żony Anny Zarszyńskiej a w połowie XVI wieku w ręce Stanisława Drohojewskiego, który był królewskim sekretarzem. Następni właściciele (XVIII wiek) to Adam Bal i jego żona Anastazja, Stanisław Grodzicki herbu Łada, Feliks Grodzicki, Sebastian Ostaszewski herbu Ostoja, Maria z Ostaszewskich – żona Franciszka Grotowskiego, Leon Grotowski ożeniony z Marią ze Starzeńskich. Ostatnimi właścicielami był Władysław Grotowski żonaty ze Stanisławą z Dydyńskich oraz ich syn Franciszek. Po wojnie majątek został odebrany przez Skarb Państwa.

W Jaćmierzu odbywały się regularnie jarmarki od czasu jego lokacji. Przyjeżdżali tu kupcy z dalekich stron, m. in. z Węgier. Prowadzono tutaj bardzo dużą hodowlą bydła zarodowego rasy simentalskiej i berneńskiej. Kwitło rzemiosło. Wśród cechów rzemieślniczych można wymienić cech stolarski, tkacki, garbarski, garncarski i największy – szewski. W XIX wieku, po otwarciu browaru w Zarszynie, doszło chmielarstwo.

W roku 1880 Jaćmierz zamieszkiwali wyłącznie Polacy. Miasto straciło swoje prawa miejskie po I wojnie światowej, gdyż w 1915 roku było całkowicie zniszczone przez rosyjską armię. W czasie II wojny światowej w Jaćmierzu bardzo prężnie działały komplety tajnego nauczania. Było to również bardzo ważne miejsce  działalności ruchu oporu na Podkarpaciu.

Opis zabytku:

W Jaćmierzu zachowała się małomiasteczkowa zabudowa drewniana z XIX wieku. Wszystkie domy są parterowe, ustawione szczytami w stronę rynku. W dobrym stanie są również dwa spichlerze z XIX wieku a także wiejskie domy podcieniowe, z XIX i l ćw. XX wieku. Te ostatnie są ustawione kalenicowo wzdłuż drogi z Jaćmierza do Zarszyna oraz w uliczkach bocznych rynku. Domy podcieniowe pod wspólnym dachem mają stajnię i część mieszkalną.

Ciekawe miejsca w okolicy:

Sanktuarium NMP w Jaćmierzu
Pomnik tysiąclecia Polski w Jaćmierzu
Remiza OSP z tablicą pamiątkową w Jaćmierzu
Dawna szkoła z 1899 roku w Jaćmierzu
Drewniany kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Posadzie Jaćmierskiej
Zabytkowy dworek w Posadzie Jaćmierskiej

Źródło:

Benedykt Gajewski, Jaćmierz. Zarys monograficzny (2003)

Skrzynka została założona dzięki finansowej pomocy Ministerstwa Sportu i Turystyki.