Cmentarz żydowski w Aleksandrowie Łódzkim powstał prawdopodobnie około 1822 r., w okresie konstytuowania się miejscowego dozoru bóżniczego. Cmentarz założono na północno-zachodnim skraju miasta, przy obecnej ul. Górnej.

Można zakładać, że przez ponad 100 lat funkcjonowania na cmentarzu pochowano nie mniej niż kilka tysięcy osób. W 1870 r. złożono na nim ciało Henocha Henicha ha-Kohena Lewina - rabina w Aleksandrowie Łódzkim i Nowym Dworze Mazowieckim, od 1866 r. cadyka dynastii chasydzkiej z Góry Kalwarii. Od 1894 r. na cmentarzu chowano cadyków z dynastii aleksandrowskiej. Groby cadyków stały się celem pielgrzymek wyznawców judaizmu.

Wiadomo, że przed 1939 r. na cmentarzu znajdował się budynek, służący jako stróżówka lub dom przedpogrzebowy.

W dn. 14 września 1939 r. na cmentarzu Niemcy rozstrzelali 26 Żydów i 5 Polaków.

W okresie drugiej wojny światowej na rozkaz Niemców część macew wyrwano i wykorzystano jako materiał do utwardzania dróg. Stopniowa dewastacja miała miejsce także w okresie powojennym.

Obecnie cmentarz zajmuje działkę w kształcie zbliżonym do litery L i powierzchni 7761 m kw. Cmentarz otacza współczesne ogrodzenie z betonowych elementów prefabrykowanych. W 2014 r. od strony ul. Górnej i ul. Wąskiej rozpoczęto budowę wysokiej, ceglanej bramy oraz ogrodzenia w formie stalowego płotu.

Na prawo od wejścia znajduje się współczesny, w pełni zabudowany ohel, w którym pochowany jest zmarły w dn. 21 marca 1870 r. (18 adar II 5630 r.) Henoch Henich syn Pinchasa ha-Kohen Lewin - rabin w Aleksandrowie Łódzkim i Nowym Dworze Mazowieckim, uczeń m. in. Jakowa Arie Gutermana z Radzymina, Jakowa Horowica z Lublina, Icchaka Meira Altera z Góry Kalwarii, od 1866 r. cadyk dynastii z Góry Kalwarii. Na wprost ohelu stoi odnowiona macewa jego córki Chaji Cipory.

Przy ogrodzeniu od strony północnej znajduje się powojenny, otoczony betonowym murkiem grób osób zabitych we wrześniu 1939 r. Na tablicy pamiątkowej wyryto napis w języku polskim: "Cześć pamięci pomordowanych przez faszystów hitlerowskich w dniu 14 września 1939 r.".

Centralny punkt cmentarz stanowi całkowicie zabudowany ohel o przybliżonych wymiarach podstawy 5 x 8 m i wysokości około 2 m. W ścianę zachodnią wmurowano 4 macewy z epitafiami w języku hebrajskim.

Według szacunkowych danych, w obrębie cmentarza znajduje się około 150 nagrobków w różnym stanie zachowania. Jedynie nieliczne macewy można uznać za całe i stojące w miejscu właściwego pochówku. Z tyłu ohelu złożono kilkadziesiąt macew, wydobytych z ulic w Aleksandrowie Łódzkim. Przewrócone i w większości połamane nagrobki oraz betonowe obmurowania zniszczonych grobów można znaleźć w różnych częściach cmentarza (szczególnie w sektorze zachodnim). Pożądane byłoby wykonanie inwentaryzacji macew oraz ich konserwacja.

Groby cadyków są okresowo odwiedzane przez pielgrzymów - głównie członków chasydzkiej wspólnoty Aleksander. W 2010 r., podczas setnego jorcajtu Jerachmiela Izraela Icchaka Dancygiera w modlitwach uczestniczyło około 200 osób z różnych krajów.

Istotnym problemem jest zaśmiecenie cmentarza oraz antysemickie graffiti na ogrodzeniu i niektórych macewach.

W razie zaginięcia skrzynki, nie wyrażam zgody na reaktywację

foto: K. Bielawski