Położenie:

Zarszyn to wieś leżąca w obrębie Dołów Jasielsko-Sanockich. Przepływa przez nią rzeczka Pielnica. Zarszyn jest siedzibą gminy, należy do powiatu sanockiego.

Historia:

Ślady osadnictwa na tym terenie sięgają młodszej epoki kamienia. W Zarszynie znaleziono skarb brązowy, naszyjniki paciorki, naramienniki i szpile. Do Muzeum w Sanoku przekazano zestaw czarek z uchwytami z epoki brązu.
W 1395 Władysław Jagiełło nadał Zarszyn Jachnikowi zwanego Dzieweczka ze Swoszowa. Zarszyn w 1395 otrzymał prawa miejskie (utracił je w 1880 roku). W roku 1429 właścicielem Zarszyna i Długiego był Krzczon – Krystyn z Kozichgłów. W roku 1439 sprzedał własność Piotrowi Smolickiemu ze Smolic, herbu Szreniawa a ten w 1441 roku przekazał własność Stanisławowi Zarszyńskiemu. Około 1500 roku w Zarszynie był dwór z wieżą otoczony fosą. Prawdopodobnie właścicielem był wtedy chorąży Feliks z Zarszyna. Kolejnymi właścicielami byli Zarszyńscy i Pieniążkowie. Około 1590 roku część miejscowości przekazano Janowi Jędrzejowskiemu. W latach 1589-1614 współwłaścicielami Zarszyna byli: Zabawski, Okręglicki, Błoński.
W II połowie XVI wieku w Zarszynie w miejsce kościoła katolickiego powstał zbór kalwiński. W 1624 roku miasto spalili Tatarzy. W roku 1644 wyrokiem sądu królewskiego odebrano protestantom kościół wraz z gruntami. W 1659 roku kościół stał się własnością Jezuitów. W XVII wieku przez Zarszyn prowadziła droga z Krosna do Lwowa przez Sanok. Stał tu zamek obronny. Po kasacie Jezuitów w roku 1773 Zarszyn dostał się pod zarząd Wilhelma Siemieńskiego herbu Dąbrowa. W XIX wieku własnością zarządzały rodziny Ostaszewskich a następnie Wiktorów aż do II wojny światowej kiedy to majątek przeszedł na Skarb Państwa Polski Ludowej.

Opis zabytku:

Drewniany kościół Świętego Marcina (kult tego świętego przynieśli do prawdopodobnie koloniści niemieccy) wybudowano przed rokiem1395. Spłonął on podczas najazdu Tatarów w 1624 roku. 20 lat później powstała nowa świątynia. Postawiono ją na murowanych z kamienia fundamentach. Podłoga wewnątrz była kamienna a w prezbiterium drewniana. Na kamiennym stopniu ustawiono chrzcielnicę z drewnianym przykryciem. Nad wejściem znajdował się chór, na którym znajdował się pozytyw o sześciu głosach, dwóch miechach i bębnie. Dach świątyni pokryto gontami. Kościół remontowano w 1844 roku.

Z inicjatywy rodziny Wiktorów i ówczesnego proboszcza Kirschnera w roku 1867 rozpoczęto budowę neogotyckiego kościoła Stary kościół został rozebrany. Murowany kościół w Zarszynie został poświęcony w 1875 roku. W 1880 roku w świątyni ustawiono nowy, częściowo złocony ołtarz dębowy. Tabernakulum znajduje się na kamiennej mesie a nad nim góruje ruchomy tron eucharystyczny. Wymiary zewnętrzne wynosiły: długość 32 m, szerokość 20 m a wysokość 11 m. Wysokość wieży wynosiła 33 m. Kościół uległ bardzo poważnemu zniszczeniu niszczeniu podczas I wojny światowej. Po odbudowaniu rozpoczęła się II wojna światowa. I ta nie oszczędziła kościoła.  Pożar wywołany pociskiem, który trafił w  wieżę kościelną strawił cały dach. Witraże wypadły z okien, urządzenie wewnętrzne zostało znacznie uszkodzone, w tym organy i ołtarze. Zaraz po wojnie rozpoczęła się odbudowa. W roku 1951 wyremontowano wieżę. W następnych latach uzupełniono  wyposażenie wewnętrzne, witraże, organy, a w roku 1954 kościół odmalowano. Polichromia została wykonana przez artystę malarza Szmuca z Rzeszowa i Krygowskiego.  W 2014 roku rozpoczęto konserwację zabytkowej świątyni. Głównym zadaniem jest wykonanie hydroizolacji fundamentów kościoła i wykonanie uziemienia. W przyszłości będzie przeprowadzona zmiana konstrukcji więźby dachowej pokrycia połaci dachowych, odnowa elewacji, witraży, polichromii i izolacja sklepienia.

Pomnik przyrody:

W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła Świętego Marcina rośnie stary, okazały dąb szypułkowy zarejestrowany jako pomnik przyrody. Wiek dębu określa się na około 440 lat. Obwód drzewa wynosi 480 cm a wysokość 25 m.

Kaplica na cmentarzu:

Na cmentarzu parafialnym w Zarszynie jest usytuowana zabytkowa kaplica poświęcona rodzinie rotmistrza kawalerii Kazimierza Ostaszewskiego. W pobliżu kaplicy znajdują się nagrobki członków rodziny Wiktorów, m. in. Jana, ostatniego prywatnego właściciela Zarszyna.

Ciekawe miejsca w okolicy

Pomnik Pamięci ofiar faszyzmu w Zarszynie
Pomnik z I i II wojny światowej w Długiem
Dwór eklektyczny w Nowosielcach
Pomnik 2-giej Czechosłowackiej Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Nowosielcach

Ciekawostka:

W 1768 w sąsiedniej od Zarszyna wsi Sieniawie odbył się generalny zjazd szlachty sanockiej i dukielskiej. Było sześć tysięcy uczestników. Został ogłoszony akt konfederacji ziemi sanockiej a marszałkiem został dziedzic Nowotańca, niejaki Jakub Ignacy Branicki.

Źródło:

Ciupka J., W gminie Zarszyn i okolicy. Przewodnik po gminie Zarszyn i jej okolicach. Wydawnictwo: Roksana,

Ciupka J., W gminie Zarszyn, Krosno 2000.

Skrzynka została założona dzięki finansowej pomocy Ministerstwa Sportu i Turystyki.