Rozwój Zuzeli nastąpił między XIII a XV w. i związany był z rozwojem handlu wymiennego prowadzonego przez kupców na utworzonym targowisku, którzy z obu stron Bugu podążali do głównych szlaków handlowych. W tym czasie otrzymała nawet prawa miejskie. Na skutek wojny, kontrybucji, pożarów, epidemii morowego powietrza traci prawa miejskie w 1648 r. i już nigdy nie podniosła się z gospodarczego upadku. Z zapisków wizytacyjnych wynika, że parafia była prawie jednolita wyznaniowe. Wyznawana religia najczęściej odzwierciedlała narodowość wyznawcy. Dlatego Polacy - katolicy byli zdecydowaną większością. W XV w. utworzono parafię obejmującą znaczny obszar po obu stronach Bugu. Parafię erygował 10.07.1448 r. Biskup płocki Paweł Giżycki a uposażył Ojciec Rafał - Opat Klasztoru Kanoników Regularnych Laterańskich z Czerwińska. 

Najcenniejszymi zabytkami w świątyni są renesansowy kielich z 1642 r., późnorenesansowy srebrny krzyż ołtarzowy z 1604 r. rokokowa monstrancja i gwiazda orderowa z XVIII w., ornat zdobiony kolumną wykonaną z brokatu aksamitnego z XVI w., a także odrestaurowana chrzcielnica, przy której w 1901 r. został ochrzczony Stefan Wyszyński. Kościół w stylu neogotyckim ma wymiary: dł. - 44 m, szer. - 25 m. Z przodu posiadał wysoką wieżę, zakończoną kopułą. Znajdowały się w niej 3 dzwony.

W czasie wojny kościół został zniszczony w 50%. Odbudowano go w latach 1957-67 dzięki staraniom proboszczów zuzelskich; Ks. Czesława Roszkowskiego i Ks. Jana Dobka. Zamiast zburzonej wieży wystawiono nowy szczyt zaprojektowany przez arch. Karola Szymańskiego. W kościele w ołtarzu bocznym jest Obraz Matki Bożej Częstochowskiej, przeniesiony ze starego kościoła, przed którym modlił się jako dziecko Prymas Wyszyński oraz chrzcielnica, przy której został ochrzczony

Na pocz. XX w. po wnikliwej ocenie stanu świątyni zdecydowano o budowie nowego murowanego kościoła. Budowę rozpoczął Ks. Prob. Antoni Lipowski w 1908 r. wg projektu warszawskiego inżyniera Ludwika Dziekońskiego. Stroną rachunkową i gospodarczą zajmował się miejscowy organista Stanisław Wyszyński, ojciec przyszłego Prymasa. Budowę ukończono w 1913 r. staraniem Ks. Antoniego Pomirskiego. Konsekrował go 29.08.1913 r. Bp. płocki Antoni Nowowiejski. Kościół w stylu neogotyckim ma wymiary: dł. - 44 m, szer. - 25 m. Z przodu posiadał wysoką wieżę, zakończoną kopułą. Znajdowały się w niej 3 dzwony. W czasie wojny kościół został zniszczony w 50%. Odbudowano go w latach 1957-67 dzięki staraniom proboszczów zuzelskich; Ks. Czesława Roszkowskiego i Ks. Jana Dobka. Zamiast zburzonej wieży wystawiono nowy szczyt zaprojektowany przez arch. Karola Szymańskiego.

W kościele w ołtarzu bocznym jest Obraz Matki Bożej Częstochowskiej, przeniesiony ze starego kościoła, przed którym modlił się jako dziecko Prymas Wyszyński oraz chrzcielnica, przy której został ochrzczony.

Do parafii na przestrzeni lat należała różna liczba wiosek (do 40) i wiernych (na pocz. XX w ok. 4700). Była to parafia z wikariuszem. 1.10.1987 r. Bp. łomżyński erygował z części parafii Zuzela Parafię pw. NMP Królowej Polski w Szulborzu. Obecnie parafia liczy ok. 1500 wiernych mieszkających w 17 wioskach.

15.08. 1991 r. do parafii przybyły Siostry Służki NMP Niepokalanej. Zamieszkały obok muzeum w budynku dawnego wikariatu, który został adoptowany na potrzeby domu zakonnego. W tym miejscu do 1944r. znajdowała się organistówka – mieszkanie funkcyjne miejscowego organisty, w której na początku XX w. mieszkała w Zuzeli przez dziesięć lat rodzina Państwa Wyszyńskich. Siostry opiekują się muzeum i oprowadzają pielgrzymów, jedna z sióstr jest organistką.

Od 1982 r. utworzono  Ośrodek Pamięci Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Kesz to mała tutka schowana w podmurówce dzonnicy .