Osmolin, dziś to wieś sołecka, do 1869 roku miasteczko, położona nad rzeczką Nidą kiedyś zwaną Czerniew, licząca obecnie niewiele ponad 400 mieszkańców.

Pierwsze wzmianki o Osmolinie pochodzą z roku 1303. Pierwszy zachowany dokument mówi o nadaniu nowo założonemu kościołowi w Trębkach dziesięciny z Osmolina.

Według różnych źródeł nazwa pochodzi od nazwy osobowej Osmoła bądź czynności osmolić jako że osada powstała na suchym lub surowym korzeniu w miejscu powstałym po wykarczowaniu (wypaleniu puszczy).

Przywilej lokacyjny nadał Osmolinowi w roku 1439 książę mazowiecki Siemowit V. Miasto otrzymało lokację opartą na prawie chełmińskim i przywileje wzorowane na gąbińskich w tym 15 lat tzw. wolnizny czyli zwolnienia od podatków. Nie będziemy się tu wdawać w analizy nadania lokacji według różnych autorów ponieważ oscylują one wokół tej daty.

Osmolin jak każde miasto średniowieczne posiadał swój herb, który wyobraża fasadę kościoła z dwoma wieżami zwieńczonymi niebieskim dachem. Na szczycie fasady znajduje się złoty krzyż. Wizerunek znajduje się na czerwonej tarczy. Taki wizerunek dowodzi odległej przeszłości historycznej miasta, posiada bowiem charakterystyczne dla pierwotnych herbów elementy składowe: mury, wieże, krzyż.

Za czasów JKM Zygmunta II Augusta (1520-1572) liczba mieszkańców miasteczka sięgała jednego tysiąca a wójtostwo osmolińskie uchodziło za intratne. Rozwija się rzemiosło, jest browar.

Niestety w wyniku najazdu Szwedzkiego miasto zostało zniszczone co potwierdzają lustratorzy w roku 1661. Pozostało tylko 15 domów a z 46 włók jedynie 2 były osiedlone. W mieście nie było żadnego rzeźnika ani rzemieślnika. Nie organizowano jarmarków i targów. Nie ważono już piwa ponieważ browar został spalony przez najeźdźców.

Ostatnia szlachecka lustracja w Polsce odbyła się w roku 1789. Miasto Osmolin posiadało wtedy dokument sygnowany przez Stanisława Augusta Poniatowskiego z 13 stycznia 1771 r potwierdzający wszystkie przywileje.

Miasto z trudem dźwigało się ze zniszczeń wojennych. Za czasów Pruskich w roku 1797 miało 300 mieszkańców i 51 domów.

W roku 1820 Osmolin jest już tylko ubogą mieściną z trudem ponoszącą koszty utrzymania ośmiu mostów leżących w obszarze miasta. W latach 1843 – 1851 wybudowano studnię miejską, wybrukowano część rynku oraz ulice: Gąbińska, Kiernoską i Żychlińską przy udziale ludności w ramach szarwarku (nieodpłatna praca na rzecz miasta). W tym okresie ludność miasta nie była w stanie utrzymać kosztów administracji miejskiej na które składały się: pensja burmistrza, policjanta, stróża nocnego oraz kosztów procesów granicznych z dziedzicami Wituszy.

W czasie powstania styczniowego w Osmolinie sformowano 70 osobowy oddział konny złożony z miejscowych mieszczan a dowodzony przez Franciszka Jagielskiego. Oddział został rozbity przez Kozaków a dowódca zesłany na Syberię.

Po upadku powstania władze carskie zniosły status miejski dla ośrodków nieprzekraczających 3 tyś. mieszkańców oraz dochodach własnych mniejszych niż 1,5 tyś rubli srebrem. Miastami nie mogły być także osady w których połowa ludności zajmowała się rolnictwem. Osmolin utracił ostatecznie prawa miejskie w roku 1869 mimo, ze osada się rozwijała. Był wtedy lokalnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym. W ciągu roku organizowano tutaj sześć jarmarków czyli tyle co w Łowiczu, Gostyninie, Gabinie , Kutnie czy Żychlinie. W roku 1885 mieszkało tu 557 osób a przed wybuchem I wojny światowej 661 osób a już w Polsce odrodzonej według spisu z 1921 roku liczba mieszkańców sięgnęła 1022 osób czyli ponad 2 razy więcej niż obecnie.

Spore straty zadała Osmolinowi II wojna światowa. W wyniku działań wojennych zniszczeniu uległo około 70 procent zabudowy, w większości drewnianej. Tu krzyżowały się trakty komunikacyjne, którymi podążały na odsiecz wałczącej Warszawie oddziały Armii Polskiej a pola i ulice Osmolina przesiąkły krwią bezimiennych bohaterów bitwy nad Bzurą.

Okres PRL to czas dalszej marginalizacji Osmolina i migracji ludności.

Na uwagę zasługuje przestrzenny układ zabudowy Osmolina z wydłużonym rynkiem, oparty na dawnym historycznym trakcie komunikacyjnym. Jeszcze do niedawna dominowała tutaj zabudowa złożona z ustawionych kalenicowo lub szczytowo domów drewnianych, konstrukcji zrębowej, krytych strzechą. Do dawnej tradycji nawiązuje układ rynku i ulic: Kiernoskiej, Kościelnej, Luszyńskiej, Sannickiej i Wiatracznej.

W Osmolinie znajduje się klasycystyczny kościół pw. Św. Marcina wybudowany w latach 1788-1791 według projektu Hilarego Szpilkowskiego. Fundatorem kościoła był Stanisław Kostka Łączynski, chorąży gąbiński i podkomorzy gostyniński. Został jest budowla murowaną tzw. orientowaną, czyli z prezbiterium zwróconym ku wschodowi – w stronę grobu Chrystusa w Jerozolimie.

Parafia w Osmolinie powstała z fundacji Siemovita V w roku 1441. Pierwszy kościół spłonął w roku 1656 prawdopodobnie spalony przez Szwedów. Następny drewniany kościół uległ zniszczeniu około roku 1789.

Na cmentarzu parafialnym w Osmolinie znajduje się mogiła zbiorowa ponad stu żołnierzy września 1939 r. (Zdjęcie nowej mogiły załączam, starą dołączę później. Nad mogiłą górował orzeł w koronie wykonany przez Bronisława Jagielskiego. Niestety podczas przebudowy orzeł zaginał). Na cmentarzu znajduje się także mogiła trojga dzieci rodziny Domańskich, ofiar bombardowań w krwawych dniach września 1939 r. Grobami opiekują się mieszkańcy.

Skrzyneczka została ukryta zakopana na głębokości około 5 cm pod jednym z okazałych świerków. W środku na początek umieszczono nieco fantów dla dzieci i drobiazgów z Polskiej Prezydencji w UE. Proszę o rozważną wymianę.

Na pierwszych trzech znalazców czekają certyfikaty.

Dodatkowo dla osób zainteresowanych wojskowa mapa Osmolina z 1936 r. Warto porównać jego wielkość z pobliską Kiernozią (dziś miejscowością gminną)