Kapliczki i krzyże są ściśle związane z tradycją i kulturą chrześcijańską. Są pomnikami będącymi wyrazem indywidualnej lub zbiorowej wdzięczności, miejscami pamięci, pokuty a także pośmiertnego wspomnienia. Celem serii „Śladem przeworskich krzyży i kapliczek" jest ocalenie od zapomnienia tego, co należało do przodków, w tym miejsc należących do kultu religijnego.

Jak mówił Jan Święty Jan Paweł II „Naród, który nie zna swojej przeszłości, umiera i nie buduje przyszłości”. Zachęcam do przejścia śladami przeworskich krzyży i kapliczek, spojrzenia w przeszłość oraz chwili refleksji.

Historia Kapliczek

„Kapliczki przydrożne, podobnie jak krzyże, od stuleci stanowią integralny element polskiego krajobrazu. Można je wprawdzie spotkać w wielu innych krajach europejskich, ale nigdzie nie reprezentują takiego bogactwa form jak w Polsce i nigdzie indziej poza naszym krajem nie zrosły się tak silnie z kulturą ludową”^[1].

Pierwowzorów chrześcijańskich kapliczek można doszukać się wśród małych budowli sakralnych wznoszonym swoim bogom przez starożytnych Greków i Rzymian. Zwyczaj ten związany był z kultem, jakim otaczano Lary, czyli dusze przodków, czczone jako bóstwa opiekuńcze, których uosobieniem były małe figurki.

Chrześcijanie przejęli od Rzymian bardzo wiele zwyczajów, a także zwyczaj stawiania małych budyneczków o charakterze kultowym, które zostały oficjalnie zaakceptowane przez Kościół  w VI-VII wieku.

W tradycji chrześcijańskiej nazwa owych obiektów wiąże się z osobą św. Marcina z Tours. Przyszły biskup, aby okryć nagiego żebraka, odciął kawałek sukna z płaszcza rzymskiego oficera. Słynny płaszcz przechowywany był wraz z innymi relikwiami w niewielkim budynku zwanym capella, co w języku łacińskim było zdrobnieniem od słowa cappa oznaczającego płaszcz. w Encyklopedii staropolskiej Zygmunt Gloger powołując się na J. Karłowicza i F. Kluge pod hasłem kaplica pisze: „Później nazwa ta stała się pospolitą i przeszła do krajów przyjmujących chrześcijaństwo jako określenie każdego małego budynku, szopki, pokrycia, daszku przeznaczonego na ochronę dla jakiejś świętości i modlitwę. Do Polski wyraz ten dostał się (jak utrzymuje Karłowicz) przez Czechy, gdzie brzmiał Kapla, kaple i kaplice”^[2].

Kapliczki i krzyże usytuowane były najczęściej przy drogach, placach w bezpośredniej bliskości domów i zagród wiejskich, pośród mogił. Traktowano je, jako tarczę ochronną przed epidemiami, klęskami żywiołowymi, wojnami itp. Stawiano je także, jako wotum wdzięczności za otrzymane łaski.

Jedna z najstarszych kapliczek przydrożnych znajduje się w Świętej Katarzynie położonej niedaleko Knurowa i Ostrowca Świętokrzyskiego. Została wzniesiona w 1430 roku z fundacji kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Wśród zachowanych kapliczek przydrożnych przeważają obiekty pochodzące z drugiej połowy XIX i XX wieku.

Opis i historia kapliczki

„Strzelista, dwukondygnacyjna kapliczka na planie sześcioboku, poświęcona Najświętszej Maryi Pannie. Kiedyś służyła, jako kapliczka związana z ceremonią pogrzebową dla mieszkańców od strony Grodziska Górnego (ksiądz wychodził z orszakiem po ciało zmarłego, aby je wprowadzić do kościoła). W fundamentach kapliczki złożono szklane naczynie z zapiskami, dokumentami i ówczesnymi monetami. W jej górnej, szczytowej, przeszkolonej części znajduje się figura Matki Boskiej, natomiast w dolnej, w trójkątnych, otwartych wnękach umieszczone są figury czterech ewangelistów. Pierwotnie były to figury drewniane, wykonane z bardzo twardego drewna. Trzy z nich zostały skradzione w latach 60 tych. Ocalała figurka św. Łukasza, którą p. Bogumił Pempus (wnuk fundatora) przechował, a następnie przekazał grodziskiej parafii. Kapliczka w całości pomalowana jest na biało. Na szczycie dwuspadowego daszku widnieje okazały, prosty krzyż z wizerunkiem Chrystusa.

Fundator: Jan Chmura, ówczesny nauczyciel i organista Data powstania: prawdopodobnie rok 1870”^[3].

Cache  - informacje

Bardzo proszę o zachowanie konspiracji podczas podejmowania oraz dokładne odłożenie kesza na jego pierwotne miejsce. Pamiętaj o dbaniu o jego należyty stan. Proszę zabrać coś do pisania. Brak wpisu w fizycznym logbooku może skutkować usunięciem wpisu cyfrowego.

Fot.: Martisso

Kapliczka: N 50° 10.401'E 22° 26.993'

Życzę miłych i udanych poszukiwań.

Źródło:
[1] T. Czerwiński: „Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce”, Warszawa, Sport i Turystyka – Muza SA. 2012, s. 110.
[2]  Tamże, s. 110 – 113.
[3] Tablica informacyjna przed obiektem (2025 r.)