Wąwozy (ang. gullies) są formami terenu powstałymi w wyniku zaawansowanego rozwoju erozji liniowej, stanowiąc istotny element morfogenezy stokowej. Ich inicjacja i rozwój są silnie uzależnione od zintegrowanego działania czynników klimatycznych, litologicznych, topograficznych oraz antropogenicznych, które prowadzą do przekroczenia progowych wartości podatności środowiska na degradację przez spływ powierzchniowy.

Proces powstawania wąwozu

Warunki inicjacji erozji wąwozowej

Inicjacja procesu erozji wąwozowej następuje w momencie, gdy energia kinetyczna spływającej wody powierzchniowej przekracza odporność strukturalną podłoża (głównie gleby i utworów zwietrzelinowych). Kluczowe są tu:

- wskaźnik opadu efektywnego (effective rainfall) – decydujący o objętości wód odpływających,
- hydrauliczna siła ścinająca (shear stress) – zależna od gradientu stoku i objętości przepływu,
- krytyczna odporność erozyjna podłoża (critical shear strength) – determinowana przez skład granulometryczny, spójność oraz     zawartość koloidów organicznych i mineralnych.

Gdy lokalne warunki prowadzą do koncentracji spływu powierzchniowego (zjawisko flow convergence), następuje wzrost jego siły erozyjnej, co prowadzi do inicjalnego żłobienia koryt w formie mikrorów.

Fazy rozwoju wąwozu:

- Faza inicjalna (incipient gully stage).
  Pojawiają się mikroformy erozyjne (rynienki) o głębokości <30 cm, często niewidoczne w skali makro.

- Faza młoda (youthful gully stage)
  Następuje szybka progresja w głąb i wzdłuż stoku w wyniku działania erozji wstecznej (headward erosion) i procesów                    koluwialnych (np. osypywanie się ścian). Wzrost głębokości przekracza 1 metr.

- Faza dojrzała (mature gully stage)
  Utrwala się przekrój wąwozu o charakterystycznym kształcie litery „V” lub „U” (w zależności od typu materiału oraz                        intensywności erozji bocznej). Występują procesy grawitacyjne (osuwiska, spełzywania), które modyfikują jego formę.

- Faza starzenia się (old age stage)
  Następuje częściowa stabilizacja wąwozu przez sukcesję roślinną lub interwencje antropogeniczne (np. rekultywacja,                    zadrzewienie). Możliwa jest wtórna akumulacja osadów i powstanie form reliktowych.

Mechanizmy geomorfologiczne

Rozwój wąwozów jest wynikiem synergii następujących procesów:

- erozja wgłębna – pogłębianie dna wąwozu przez przepływ turbulentny,
- erozja boczna – podcinanie ścian przez meandrujący spływ w obrębie koryta,
- erozja wsteczna – przesuwanie się źródła erozji ku górze zlewni (regresja koryta),
- procesy denudacyjne – osypywanie, spełzywanie, ruchy masowe materiału ze ścian wąwozu,
- transport i redepozycja materiału – głównie w formie zawiesin i ładunku wleczonego (suspended load, bedload).

Znaczenie litologii i antropopresji

Wąwozy najczęściej rozwijają się w osadach luźnych o niskiej spójności, takich jak lessy, gliny pylaste, piaski eoliczne, charakteryzujące się dużą porowatością i przepuszczalnością. Ich rozwój jest istotnie przyspieszany przez działalność człowieka, m.in.:

- odlesianie i intensyfikację rolnictwa,
- uprawy stokowe bez zabezpieczeń (np. orka wzdłuż spadku),
- zaburzenia naturalnego drenażu powierzchniowego przez infrastrukturę drogową.

Warunki sprzyjające powstawaniu wąwozów:

- brak pokrywy roślinnej, ograniczającej siłę uderzeniową kropli deszczu i spowalniającej spływ powierzchniowy,
- intensywne opady atmosferyczne (szczególnie deszcze nawalne),
- strome nachylenie stoków, przyspieszające odpływ wód,
- budowa geologiczna – dominacja skał luźnych, zwłaszcza utworów lessowych i pyłowych
- nieodpowiednie użytkowanie terenu, np. nadmierna orka wzdłuż stoku, deforestacja.

Trwałość i rozwój

Wąwozy mogą ulegać dalszej ewolucji w warunkach sprzyjających erozji lub – przy ograniczeniu dopływu wód – ulec stopniowemu zasypaniu lub stabilizacji. W krajobrazie lessowym Europy Środkowo-Wschodniej (np. na Wyżynie Lubelskiej) wiele z nich przekształca się w stałe formy geomorfologiczne, niekiedy z zaburzoną rzeźbą wskutek działalności rolniczej oraz osadniczej.

Uwaga: Proszę o zachowanie szczególnej ostrożności, zwłaszcza po opadach deszczu lub w okresie zimowym. Nie ponoszę odpowiedzialności za zdarzenia powstałe podczas podejmowania keszy. Jeżeli decydujesz się podjąć kesza, proszę o robienie tego z należytą rozwagą i ostrożnością. 

Na koniec: proszę odłuż kesza w miejsce, z którego został zabrany.
Brak wpisu w fizycznym logbooku może skutkować usunięciem wpisu cyfrowego.