Najstarsza niekwestionowana wzmianka o Pyzdrach odnotowana została w 1232 r. w Kronice Wielkopolskiej. Dotyczyła walk wielkopolsko – śląskich i wyprawy Henryka Brodatego w głąb Wielkopolski.
Pyzdry, położone nad brzegiem Warty, po raz pierwszy w źródłach jako miasto wspominano w 1257 r. Pyzdry prawo lokacyjne zawdzięczają wielkopolskiemu księciu Bolesławowi Pobożnemu. Miasto było lokowane jako własność książęca, prawdopodobnie przed 29 listopada 1257 r. W Pyzdrach było niegdyś siedem kościołów, stara bóźnica żydowska i ewangelicki dom modlitwy. Były tu szkoły, szpitale, domy starców i kalek, różne cechy rzemieślnicze, bractwa kościelne i słynne odpusty, które ściągały do miasta rzesze pielgrzymów i gromady dziadów z całej Polski. Był tu także obraz cudami słynący, zaliczany do najstarszych cudownych obrazów na ziemiach polskich. Zrabowali i wywieźli go Krzyżacy w 1331 roku. W starych aktach i kronikach łacińskich Pyzdry wymieniane są jako Pyzdor, Piysdir, Pisdri, Pizdra. Mimo różnych domysłów i naukowych dociekań, do dziś trudno jest jasno sprecyzować pochodzenie nazwy miasta. Najpewniej nazwę tę należy wiązać z łacińskim słowem pistrinum, określającym młyn poruszany stąpaniem. Młyny występują w najstarszych dokumentach jako częste przedmioty umów i sprzedaży, samo miasto lokowane nad rzeką z pewnością sprzyjało rozwojowi tej gałęzi rzemiosła.