Zapomniana Bitwa - Reduta Częstochowa

W połowie 1939 roku Sztab Główny doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że rejon Częstochowy będzie jednym z głównych kierunków niemieckiego uderzenia. Co więcej, informacje wywiadowcze
z ostatnich dni pokoju, mówiły o koncentracji nieprzyjacielskich wojsk w tym rejonie. Pomimo, że Częstochowa została stosunkowo mocno ufortyfikowana, ogólna koncepcja działań dopuszczała - w razie nacisku nieprzyjaciela - wycofanie skoncentrowanej w tym rejonie 7. DP w okolice Koniecpola.

       Już w 1934 roku projekt ufortyfikowania rojony Częstochowy zaproponował mjr Jan Wańkowicz
- kierujący pracami przy umacnianiu śląska, dlatego też jego koncepcja przypominała budowane w tym czasie fortyfikacje śląskie. Projektu jednak nie zrealizowano. W 1939 roku powrócono do koncepcji ufortyfikowania przedmieść Częstochowy, planując budowę pozycji w oparciu o fortyfikację polową
z uwzględnieniem żelbetowych budowli obronnych, których projekty zamieszczono w Instrukcji Saperskiej z tegoż roku. W przedwojennych założeniach, w całym pasie obrony 7. DP [gen. bryg. Janusz Gąsiorowski] miało zostać wybudowanych 61 żelbetowych obiektów.

       Pozycja częstochowska składała się z dwóch części przedzielonych rzeką Stradomką. Dłuższej
- wybudowanej na wzniesieniach - z założeniem osłony miasta od północy i zachodu oraz krótszej, mającej zadanie obrony głównej drogi z Lublińca.

       Przygotowania obronne pozycji częstochowskiej powierzono 7. batalionowi saperów [zmobilizowanemu w Ośrodku Sapersko-Pionierskim 7. DP w Częstochowie] pod dowództwem mjr Jana Bronisława Szymańskiego. W pracach fortyfikacyjnych pomagały również dwie rezerwowe kompanie saperów, pluton pionierów 27. pp, 300. kompania Junackich Hufców Pracy, a także spontanicznie okoliczna ludność. Materiały do budowy schronów dostarczane były drogą kolejową do stacji Aniołów
i magazynowane w koszarach OS-P [Ośrodek Sapersko-Pionierski]. Stamtąd - przy znacznej pomocy mieszkańców - furmankami dowożono budulec w wyznaczone miejsca. Według Adama Jaworskiego
- uczestnika tych prac - na przedpolu pozycji wojsko wykonało ciągłą linię przeszkód z drutu kolczastego oraz głęboki na 5 metrów rów przeciwczołgowy. W każdej chwili istniała także możliwość zablokowania poszczególnych dróg przygotowanymi wcześniej zaporami. Pomimo, że przygotowania do obrony nie były jeszcze ukończone, 24 sierpnia, po wcześniejszej mobilizacji, 7. DP została obsadzona na pozycjach obronnych, przy których prace trwały do wybuchu wojny.

       Do 1 września pozycja częstochowska nie została ukończona - wybudowano tylko 12 schronów. Na pierwszej linii obronnej - z luką w dolinie Stradomki - wzniesiono 9 obiektów. Rozpoczęto także budowę drugiej linii, gdzie udało się wznieść 3 schrony. Z 61 przewidzianych budowli [na terenie działania 7. DP] do rozpoczęcia działań wojennych ukończono raptem 16 obiektów - wliczając w to 4 schrony pozycji lublinieckiej, co stanowi jedynie 26% planu. Biorąc pod uwagę fakt, że pozycja częstochowska
i sąsiednia pod Lublińcem przeznaczone były do obrony przejściowej, a także ich luźne powiązanie
z innymi odcinkami umocnień Armii Kraków, można stwierdzić, że pozycje 7. DP wystarczyło w zupełności oprzeć o fortyfikacje drewniano-ziemne.

       Pozycja Częstochowa obsadzona została 25. i 27. pp oraz 7. pal, dodatkowo w nocy z 1 na 2 września dołączył do nich II batalion 74. pp. Rankiem, 2 września niemiecka artyleria rozpoczęła ostrzał miasta. Żołnierzom 7. DP udało się zestrzelić 6 nieprzyjacielskich maszyn bombardujących Częstochowę. Niemiecki plan zakładał okrążenie miasta od północy, bez zbędnego natarcia na umocnione polskie pozycje. Ze strategicznego punktu widzenia, szturm miasta nie miał dla Niemców znaczenia, mimo to oddział 1 Dywizji Piechoty podjął nieudaną próbę ataku na umocnienia w Kiedrzynie. Również kolejna próba - przeprowadzona wieczorem - nie przyniosła zamierzonego efektu przełamania północnej linii obronnej. Słabsze, południowe skrzydło pozycji, obsadzone przez część 74. pp atakowane było przez 4. DP. Pomimo, że polskie wojsko zostało wyparte na wschodni brzeg Warty, udało się wysadzić strategiczny dla Niemców most. Wieczorem 2 września, siły nieprzyjaciela znajdowały się już kilkadziesiąt kilometrów od Częstochowy - pod Myszkowem i Radomskiem. W sytuacji, kiedy możliwe stało się zupełne odcięcie 7. DP od pozostałych wojsk, dywizja - zgodnie z wcześniejszymi założeniami
- wycofała się z miasta i udała w stronę Koniecpola. Niestety, podczas przemarszu została rozbita przez siły wroga pod Janowem.

Tekst na podstawie:
Szymon Kucharski - Polskie fortyfikacje lekkie w pasie działania 7. Dywizji Piechoty
w 1939 roku
[Śląski Zeszyt Historyczny, INFORT - wydanie specjalne 2005]
Szymon Kucharski, Piotr Kurzawa, Waldemar Nadolny - Lekkie schrony bojowe w pasach działania Armii "Kraków" i "Karpaty" w 1939 roku - wyniki badań terenowych
[Forteca - Nr 22-23, 3-4/2006]