SZLAKIEM FORTYFIKACJI NADMORSKICH GDAŃSK STOGI - GDAŃSK GÓRKI ZACHODNIE (SZLAK CZERWONY)

Szlak pieszy koloru czerwonego Fortyfikacji Nadmorskich stanowi fragment międzynarodowego szlaku pieszego

E 9 - Nadmorskiego. Jego odcinek wplata się w międzynarodową trasę jako wyodrębniony fragment z oddzielnym dojazdem.

Szlak Fortyfikacji Nadmorskich rozciąga się na długości ok. 8 km i przebiega we wschodniej, nadbrzeżnej części Gdańska na terenie dzielnic - połaci miasta: Stogi, Krakowiec i Gorki Zachodnie.

Jest to fragment Mierzei Wiślanej między ujściem Martwej Wisły a Wisłą Śmiałą od południa poszerzony o płaskie tereny żuławskie.
Szlak przebiega wśród różnego rodzaju pozostałości militarnych, przede wszystkim reliktów baterii artyleryjskich wzniesionych przez Niemców tuż przed II wojną światową.

Niestety, część obiektów znajdujących się kiedyś na Stogach (np. stanowiska ogniowe) przestała już istnieć w związku z rozbudową portu i rozrostem parkingów, magazynów etc., jest to więc zaledwie część skomplikowanego systemu obronnego.

Wzdłuż trasy znajduje się kilka rodzajów obiektów wzniesionych przez Niemców przy budowie nadmorskich baterii artyleryjskich, prowadzących tak zwany ogień niebezpośredni czy stromotorowy. Dwie ze wspomnianych niżej baterii, Wiejska i Leśna, wyposażone były w haubice kalibru 280 mm, których pociski miały spadać na słabiej opancerzone pokłady okrętów usiłujących wedrzeć się do ujścia Wisły lub też wspierać desant na ten odcinek wybrzeża. Ostrzał z tych stanowisk miał być uzupełniany ogniem dwóch haubic kolejowych kalibru 240 mm należących do Baterii Wydmowej, jednak nie zdążono jej wybudować przed zakończeniem I Wojny Światowej.

Z racji skomplikowania zadania, proces wyliczania danych niezbędnych do oddania celnego strzału był dość złożony i wymagał masy danych pomiarowych, pozwalających na jak najdokładniejsze określenie położenia celu. Stąd też na szlaku spotkamy stanowiska obserwacyjne, krąg kierunkowy, schron reflektora i schrony dowodzenia.

Na przełomie wieków XIX i XX a szczególnie w pierwszych latach XX wieku powstawał system obrony wybrzeża złożonego z kilku baterii artyleryjskich m.in. :

•    Baterii Leśnej (Forstbatterie).;
•    Baterii Wiejskiej (Dorfbatterie);
•    Baterii Zatokowej;
•    Baterii Plażowej a potem Baterii Wydmowej.

Na tym terenie rozmieszczono wiele ich ufortyfikowanych stanowisk. Po II wojnie światowej tu zlokalizowano 25 Baterię Artylerii Stałej. Wiele z tych obiektów przetrwało i w ten sposób teren ten stał się po części swoistym skansenem sztuki fortyfikacyjnej, gdzie można prześledzić¢ jej zmiany w powiązaniu z rozwojem techniki artyleryjskiej.

Przede wszystkim, trzeba mieć na uwadze, że tworząc nowoczesny system obrony gdańskiego wybrzeża, Niemcy celowo rozmieścili stanowiska ogniowe na wschód i zachód od Martwej Wisły. Rozproszenie stanowisk umożliwiało ostrzał wroga z różnych kierunków, jak również utrudniało przeciwnikowi ewentualną walkę ze stanowiskami artylerii nadbrzeżnej.

Zaznaczone na tym szkicu baterie są starsze niż te opisywane w tekście, niemniej widać tu podstawowe założenie obrony wejścia do portu – nakładające się pola ostrzału baterii rozmieszczonych po obydwu stronach rzeki (il. ze zbiorów Archiwum Państwowego w Gdańsku, sygn. 10/1121/0/-/7)

Do dziś przetrwały niestety tylko fragmenty tego systemu, nie zawsze też dostępne dla przeciętnego turysty.

Patrząc jednak na zachowane i publicznie udostępnione obiekty, każdy zwiedzający może zbudować sobie pewne wyobrażenie o funkcjonalności całości

Szkic przedstawiający plan Baterii Wiejskiej (il. ze zbiorów Archiwum Państwowego w Gdańsku, sygn. 10/1121/0/-/151)

Najlepiej zachowanym układem tego typu na terenie Trójmiasta są zabudowania związane z Baterią Wiejską. Stanowiska ogniowe haubic 280 mm mieszczą się na Brzeźnie, prawy boczny punkt kierowania ogniem leży na Stogach, a lewy w lesie na Przymorzu. Odległości między nimi wynoszą ok. 7 km od schronu dowodzenia baterii do prawego punktu obserwacyjnego oraz ok. 3 km do lewego. Wspomniane stanowisko dowódcy baterii leży natomiast ok. 2 km od schronu oficera odpowiedzialnego za koordynowanie ognia ze wszystkich okolicznych baterii. Całe ujście Martwej Wisły oplatała więc sieć punktów pomiarowych, obserwacyjnych, dowodzenia i ogniowych. Spacerując szlakiem, zobaczymy – tylko i aż – jego wycinek. (ten teren nie wchodzi w skład geościeżki)

Na wschód od rzeki mamy Baterię Leśną i niezrealizowaną Wydmową. Po drugiej stronie rzeki możemy zwiedzić Baterię Plażową/Wydmową (Strandbatterie) i Wiejską.

Centrum dowodzenia wszystkimi stanowiskami ogniowymi znajdowało się na Westerplatte. Współcześni zwiedzający znają je bardziej jako placówkę „Fort”.

Baterie Wiejska, Leśna i Wydmowa miały prowadzić ogień niebezpośredni, Plażowa (działa 150 mm) miała natomiast strzelać „na wprost”, czyli przeciwnik widoczny był ze stanowisk ogniowych. Baterie drugiego typu nie wymagały większej liczby stanowisk obserwacyjnych i pomiarowych, z wyjątkiem tych obecnych na skrzydłach baterii. Ciężkie haubice potrzebowały większej ilości danych, stąd też – jak już wspomniano – do dziś można znaleźć w terenie stosunkowo liczne stanowiska pomiarowe i obserwacyjne, niemniej warto także zwrócić uwagę na ich rozmieszczenie i odległości dzielące poszczególne obiekty.

Z okresu powojennego (1952 — 1977) pochodzą obiekty 25. Baterii Artylerii Stałej. BAS Sianki rozlokowane tutaj od Westerplatte po Wisłę Śmiałą. We wschodniej części znajdowało się prawe stanowisko obserwacyjne z zachowana charakterystyczna piętnastometrową wieżą i schronem. Szlak doprowadza do tego obiektu. Identyczna bliźniacza wieża (lewe stanowisko) znajduje się na terenie Westerplatte. W ten sposób 25 BAS, którego główne stanowiska ogniowe znajdowały się na wschód od Wisłoujścia, miał zapewniony system obserwacji dwubocznej.

https://hrabiatytus.pl/2022/07/26/spacerek-szlakiem-fortyfikacji-nadmorskich/

http://pomorskieszlakipttk.pl/szlaki-piesze/fortyfikacji-nadmorskich/