Śladami Bohaterów. Szlakami walk oddziałów antykomunistycznego podziemia na Zamojszczyźnie w latach 1944-1956

W lipcu 1944 r. na teren Zamojszczyzny wkroczyły jednostki Armii Czerwonej i „ludowego” WP. W walkach z Niemcami od dnia 21 lipca 1944 r. współdziałały z nimi oddziały podległe Inspektoratowi Rejonowemu AK Zamość. Już 25 lipca 1944 r. Zamość był wolny od Niemców, zaś władze przejęły organy Delegatury Rządu na Kraj. W dniu 29 lipca 1944 r. jednostki 9. Pułku Piechoty Legionów AK zostały zmuszone do złożenia broni. W dniu 4 sierpnia 1944 r. władzę w Zamościu przejął Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Wkrótce oficerów i podoficerów AK internowano na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku pod Lublinem, Skrobowie oraz więzieniu na Zamku w Lublinie. W tym czasie rozpoczęto również formowanie ośrodków represji politycznej, tj. urzędów bezpieczeństwa. W dniu 8 sierpnia 1944 r. utworzono Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Lublinie, a następnie w tym samym miesiącu Powiatowe Urzędy w Hrubieszowie, Tomaszowie Lubelskim i Zamościu. Poszukiwano żołnierzy AK, których osadzano m.in. w więzieniu w Zamościu. Początkowo oddziały AK nie podejmowały żadnej działalności, jednak już 19 sierpnia 1944 r. struktury Inspektoratu Rejonowego Zamość AK wznowiły walkę z infiltracją NKWD, UB i PPR oraz uwalniały uwięzionych. Pomimo zmiany nazewnictwa na Ruch Oporu Armii Krajowej w terenie nadal posługiwano się nazwą AK. Po rozwiązaniu AK w dniu 19 stycznia 1945 r. jego działania przejęła Delegatura Sił Zbrojnych, zaś od września 1945 r. Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”. W latach 1944-1947 na terenie powiatów zamojskiego, tomaszowskiego, hrubieszowskiego i krasnostawskiego działało szereg oddziałów partyzanckich podległych Obwodowi i Inspektoratowi Zamojskiemu AK-DSZ-WiN, w tym: Konrada Bartoszewskiego „Wira”, Stanisława Biziora „Eama”, Tadeusza Borkowskiego „Mata”, Czesława Hajduka „Ślepego”, Józefa Kaczoruka „Ryszarda”, Karola Kosteckiego „Kostka”, Janusza Krzeczkowskiego „Jura”, Tadeusza Kuncewicza „Podkowy”, Stefana Kwaśniewskiego „Wiktora”, Edwarda Lachawca „Konrada”, Jana Leonowicza „Burty”, Tadeusza Skraińskiego „Jadzinka” (ze zgrupowania WiN Okręgu Lubelskiego mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”), Henryka Lewczuka „Młota”, Romana Szczura „Urszuli”, Mariana Wardy „Polakowskiego” i Stanisława Witamborskiego „Hela”. Po amnestii w 1947 r. działały oddziały: Stanisława Pakosa „Wrzosa”, Ludwika Rogalskiego „Kanciarza”, Piotra Smagały „Sroki” i Wincentego Mieczysława Wróblewskiego „Szuma” podległe II Inspektoratowi Zamojskiemu Armii Krajowej dowodzonemu przez Mariana Pilarskiego „Jara"

Materiały IPN O Lublin.