Zamość, ul. Okrzei 14. Tablica na murze Zakładu Karnego, upamiętniająca uwolnienie więźniów w dniu 8 maja 1946 r.

Więzienie w Zamościu było trzykrotnie celem działań oddziałów AK-WiN zmierzających do uwolnienia więźniów: W dniu 28 sierpnia 1944 r. pięciu partyzantów z oddziału Józefa Śmiecha „Ciąga” uwolniło 18 uwięzionych. Kolejną akcję w dniu 7 października 1944 r. przeprowadziła grupa AK Edwarda Błaszczaka „Groma” w składzie: Teresa Bączyńska ,,Wredna”, Zofia Bukrabianka ,,Hanka”,Kazimierz Kłos „Heniek”, Rajmund Nosewicz "Mściwy" i Jan Woś „Warta”. Uwolniono 34 osoby, w tym dowódców Józefa Kaczoruka „Rolanda” (aresztowanego w dniu 1 listopada 1945 r.) i Jana Turowskiego „Tatara”. Tak ww. akcję wspominał Witold Hryniewiecki: "Przygotowania do akcji trwały trzy dni. Przez dwa poprzedzające akcję dni dokonano dokładnego zapisu ruchu przy wejściu do więzienia, zwracając szczególną uwagę na czas zmiany warty, która odbywała się o godz. 13-ej. Obserwację prowadzono z mieszkania znajdującego się naprzeciwko więzienia. „Kama” otrzymała zadanie przygotowania paczki z żywnością i odzieżą, takiej wielkości której przyjęcie wymagałoby uchylenia drzwi wejściowych […]. Punktualnie o godz. 12,45 w uliczce pojawiła się młoda kobieta […]. W ręce trzymała koszyczek. Była to "Kama" […]. Dziewczyna doszła do bramy więziennej. „Kama” kokieteryjnie poprosiła [strażnika] o przyjęcie paczki dla „Ryszarda” [w tym czasie Józef Kaczoruk posługiwał się już pseudonimem „Roland” - dop. autora][…], gdyż właśnie dziś są urodziny narzeczonego i chciała mu zrobić niespodziankę […]. Przygotowała dla strażnika dwie paczki papierosów i sądzi, że przypadną mu do gustu […]. Nadszedł „Warta” i ujął się za dziewczyną. Wartownik otworzył drzwi, aby przyjąć paczkę. Kiedy manipulował przy zamku „Warta” odebrał paczkę od „Kamy”, ponaglając, aby jak najszybciej ulotniła się z tego miejsca. Sam podając pudełko wartownikowi zamroczył go niespodziewanym uderzeniem, po czym wyjął mu pistolet z kabury. W tym momencie rozpoczął akcję „Grom” udając się na poszukiwanie naczelnika więzienia. „Heniek” ubrany w mundur wojskowy, otworzył raptownie drzwi wartowni, rozbrajając znajdujących się tam strażników […]. Po zabezpieczeni broni znajdującej się na wartowni i przecięciu połączeń telefonicznych i alarmowych, wszystkich strażników zaryglowano. „Mściwy” […] zablokował bramę wychodzącą na podwórze, odgradzającą pomieszczenia wartowni i administracji od właściwego budynku więzienia. „Grom” prowadząc naczelnika, zabrał po drodze zamroczonego wartownika i doholował ich na wartownię […]. „Warta” udał się na teren więzienia, gdzie czekał już „Mściwy” z kluczami od cel […]. Otworzono cele […] wypuszczając 32 więźniów politycznych […]. Wszystkich uwolnionych uformowano dwójkami i wyprowadzono z więzienia. Po zamknięciu bramy więziennej od zewnątrz klucz wyrzucono […]. Konwój skierował się boczną uliczką na tyłach więzienia koło ogrodów w stronę Sitańca. Cała akcja trwała 6 minut". Trzecia akcja była na tyle spektakularna, że doczekała się ww. tablicy pamiątkowej. Została przeprowadzona przez oddział WiN Romana Szczura „Urszuli” w dniu 8 maja 1946 r. na rozkaz dowódcy Obwodu Zamojskiego WiN Mariana Pilarskiego „Jara”. Tego dnia, o godz. 20.45, „Urszula” i Stefan Policha „Krasnopolski” rozbroili kierownika Działu Specjalnego Jana Kościka i Józefa Kościka wracających do więzienia. Pozostali partyzanci obezwładnili wartownika Serafina Nadrę. „Urszula” podprowadził Jana Kościka pod więzienie żądając otwarcia bramy. Strażnik otworzył ją. „Krasnopolski”, „Urszula” i „Wózek” wbiegli do środka i po krótkiej walce opanowali wartownię. Stanisław Bizior „Eam”, Stanisław Furmanek „Mahoń”, Tadeusz Łagoda „Barykada” i Edward Świst „Miś” opanowali kancelarię, gdzie rozbroili naczelnika więzienia Wawrzyńca Siwca oraz strażników. Z kolei „Długi”, Adam Michalak „Kula” i Franciszek Węcławik „Boa” zmusili strażnika Teodora Woźniaka do otwarcia cel. Akcję ubezpieczało 3 partyzantów, w tym Teofil Niemczuk „Grot” z rkm-em. Strażnik Grzegorz Magryta uwolnił się z wartowni i z zabranej broni zastrzelił „Misia” oraz zranił „Krasnopolskiego”. W czasie akcji zginęło również 5 funkcjonariuszy Straży Więziennej. Oddział uwolnił 301 osób. Tablica została odsłonięta podczas uroczystych obchodów Dnia Polskiego Państwa Podziemnego 27 września 2010 r., dzięki staraniom Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość.

Skrzyneczka - pojemnik z magnesem, po przeciwnej stronie ulicy więzienia. 

Powodzenia