Lublin, pomnik „Poległych Zaporczyków”

Pomnik umiejscowiony u podnóża Zamku Lubelskiego, został poświęcony ponad 250 żołnierzom zgrupowania AK–WiN mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory” zamordowanym bądź poległym w walkach z niemieckim i komunistycznym zniewoleniem w latach 1943–1955. Wybudowany przez Fundację „Pamiętamy” i odsłonięty w 2003 r. pomnik w bezpośredni sposób przedstawia dramatyczną historię oddziału „Zapory”, którego początki sięgają już 1943 r. Pierwszy etap dwudziestoletniej walki lubelskiego podziemia trwał od stycznia 1943 do lutego 1944 r., gdy formowały się drużyny dywersyjne Armii Krajowej Okręgu Lublin, mające prowadzić działania zbrojne. We wrześniu 1943 r. powstał oddział dyspozycyjny Kedywu Inspektoratu lubelskiego AK, którego pierwszym dowódcą został cichociemny Jan Poznański „Ewa”, a w skład oddziału zostało włączone dziewięć działających już patroli: Aleksandra Sochalskiego „Ducha”, Mieczysława Cieszkowskiego „Grzechotnika”, Stanisława Bukowskiego „Iwana”, Januarego Ruscha „Kordiana”, Stanisława Rolli „Maksa”, Stanisława Wnuka „Opala”, Mieczysława Lorentza „Szmerlinga”, Stanisława Jasińskiego „Żbika” i Kazimierza Mącika „Krzywdy”. W momencie przejęcia dowództwa (na początku 1944 r.) przez Hieronima Dekutowskiego „Zaporę” rozpoczął się kolejny etap walki partyzanckiej z okupantem niemieckim. W kwietniu 1944 r., w ramach przygotowań do odtwarzania struktur wojskowych do akcji „Burza”, nastąpiło utworzenie Oddziału Partyzanckiego 8. pułku piechoty Legionów AK, w ramach którego oddział por. Hieronima Dekutowskiego „Zapory” stał się „I plutonem OP 8”. W momencie wkroczenia Sowietów na Lubelszczyznę w lipcu 1944 r. nastąpiło rozwiązanie oddziału „Zapory”, jednak represje wobec byłych żołnierzy AK spowodowały wznowienie oporu przeciwko nowym okupantom. Od wiosny 1945 r., w ramach Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, nastąpiło największe nasilenie akcji zbrojnych przeciwko władzom komunistycznym. W czerwcu 1945 r. zgrupowanie „Zapory” liczyło już ok. 150 żołnierzy i było podzielone na kompanie, którymi dowodzili: por. Stefan (Jerzy) Szarski „Jagoda”, por. Roman Sochal „Jurand” oraz ppor. Bolesław Świątek „Jerzy” (później Aleksander Głowacki „Wisła”), a także kpt. Stanisław Łukasik „Ryś”, dowodzący samodzielną grupą tworzącą IV kompanię. Od września 1945 r. do jesieni 1947 r. „Zapora” i jego żołnierze działali w strukturach Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. 25 maja 1946 r. inspektor Inspektoratu WiN Lublin Franciszek Abraszewski „Boruta” podporządkował wszystkie oddziały partyzanckie i drużyny dywersyjne działające na Lubelszczyźnie Hieronimowi Dekutowskiemu „Zaporze”. Łącznie pod dowództwem „Zapory” znalazło się kilkadziesiąt grup partyzanckich o różnej liczebności. Dekutowski rozszerzał swoje wpływy również w rejonach, w których działał doraźnie, np. na Rzeszowszczyźnie. W czasie amnestii z 1947 r. ujawniła się znaczna część podkomendnych „Zapory”, co spowodowało rozwiązanie oddziałów. Nie wszyscy jednak uwierzyli komunistom i postanowili pozostać w konspiracji. Późnym latem 1947 r. „Zapora” przekazał dowództwo nad pozostałymi w podziemiu żołnierzami kpt. Zdzisławowi Brońskiemu „Uskokowi” i wraz z kilkoma ofi cerami podjął nieudaną próbę wyjazdu na zachód, która zakończyła się ich ujęciem i w efekcie śmiercią. Przez kolejne lata jego podkomendni kontynuowali walkę z komunistami pod rozkazami kpt. „Uskoka” (poległ w 1949 r.) i por. Mieczysława Pruszkiewicza „Kędziorka” (poległ w 1951 r.), a końcową cezurą zmagań „Zaporczyków” z systemem komunistycznym jest rok 1963, gdy w walce z obławą SB-ZOMO poległ ostatni partyzant Rzeczypospolitej i podkomendny „Zapory” – sierż. Józef Franczak „Laluś”.

Skrzyneczka- pojemnik, długi PETza pomnikem.

Powodzenia.