Skrytka powstała w ramach projektu "Ukryta historia Wielkich Grodziszczan" realizowanego przez Fundację Sofijka - edukacja i rozwój z Brwinowa w ramach programu "Działaj Lokalnie". 

Skrytką opiekują się pracownicy Dworku Adama Chełmońskiego (Piotr Moczydłowski).

Zapraszamy do udziału w grze "Ukryta historia Wielkich Grodziszczan" w dniach 24 września - 9 października 2022 r.. Więcej informacji w wydarzeniu: https://www.facebook.com/events/660125631908564

Mateusz Chełmoński – syn Adama Chełmońskiego i Marii Kudelskiej, bratanek malarza Józefa Chełmońskiego. Urodził się 9 stycznia 1892 roku w Warszawie. W 1899 roku jego ojciec kupił od Antoniego Szewczyka posiadłość Stare pod Grodziskiem. Z pobliskiej Kuklówki sprowadził w częściach drewniany dworek i osadził go na niewielkim wzgórzu.

Po ukończeniu gimnazjum Mateusz wstąpił na wydział medyczny Uniwersytetu Warszawskiego, z którego podczas I wojny światowej, przeniósł się do Charkowa.

1 maja 1915 roku został wcielony jako lekarz do armii rosyjskiej. W 1917 roku został przeniesiony z frontu do 15. Pułku Zapasowego w Krasnojarsku. Wtedy też poznał swoją przyszłą żonę – Konstancję Bąkiewicz. 18 kwietnia 1918 roku zakończył służbę w armii i udało mu się dokończyć studia medyczne na uczelni w Tomsku, następnie pracował jako lekarz w kopalniach złota w Tajdze Jenisiejskiej. 3 kwietnia 1919 roku trafił do uformowanej w oparciu o Białą Armię dowodzoną przez adm. Kołczaka – 5. Dywizji Strzelców Polskich przeznaczonej do osłony kolei transsyberyjskiej. 28 listopada 1919 przeniesiony został do Oddziału Czołówek Opatrunkowych, a dzień później w Nowo Mikołajewsku poślubił Konstancję. 10 stycznia 1920 roku pułk przejęła Armia Czerwona. Doktor Mateusz Chełmoński trafił do niewoli bolszewickiej. W sierpniu 1920 roku, kiedy w Polsce toczyły się walki o Warszawę, został z kilkoma jeńcami wysłany do Mińska Litewskiego, a następnie wcielono go do Polskiej Czerwonej Armii w Bobrujsku. Wtedy spróbował ucieczki – niestety nieudanej. Sąd wojenny skazał Mateusza na śmierć przez rozstrzelanie. Uniknął wyroku najprawdopodobniej na skutek podpisanego w Rydze traktatu pokojowego pomiędzy Polską a Rosją Sowiecką.

W 1922 roku wrócił z żoną po długiej tułaczce do Ojczyzny. 24 sierpnia 1922 został przeniesiony do rezerwy i wrócił na Stare (dzisiejsza Adamowizna), gdzie rozpoczął działalność lekarską w Grodzisku Mazowieckim i okolicach. 3 lutego 1923 roku otrzymał dyplom doktora nauk medycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Odtąd leczył okoliczną ludność jako lekarz gminny, kierował przychodnią przeciwgruźliczą w Otwocku, o każdej porze udzielał pomocy swym pacjentom w domu, a ponadto z zamiłowaniem doglądał niewielkiego gospodarstwa. Bardzo bliska stała się dla niego nie tylko oświata zdrowotna, ale i oświata ogólna. Jako prezes gminnego Dozoru Szkolnego zajął się budową nowych szkół. Powstały one nie tylko w Grodzisku, ale także w Jaktorowie, Osowcu, Kłudnie, Opypach. Oprócz tego szkoły powstały w budynkach wynajmowanych – w Starem i Chrzanowie. Około roku 1930 zbudował niedaleko domu ojca swój własny Dworek.

15 lutego 1930 roku doktor odbył 42 dniowe ćwiczenia  w 1. Baonie Sanitarnym. 24 sierpnia 1939 roku doktor Chełmoński zgłosił się do służby stałej w 30. Pułku Piechoty, zwanym Strzelcami Kaniowskimi, a kiedy wybuchła II wojna światowa, pracował jako lekarz w szpitalach frontowych. Według rodzinnych przekazów Mateusz trafił do oddziałów gen. Franciszka Kleeberga, które wkroczyły do Włodawy 23 września 1939 roku podążając na pomoc oblężonej Warszawie. Generał dokonał reorganizacji podległych mu jednostek i 27 września utworzył Samodzielną Grupę Operacyjną „Polesie”. 29 września Grupa Operacyjna wyruszyła na zachód w kierunku Kocka, gdzie 2 października rozpoczęła się ostatnia bitwa kampanii wrześniowej zakończona ostatecznie kapitulacją Wojsk Polskich. Mateusz trafił do obozu jenieckiego w Radomiu. 18 października 1939 roku udało mu się uzyskać zwolnienie i wrócić na Stare. Tu zadbał, by szkolnictwo wiejskie nie podupadło. Jeszcze  1939 roku Niemcy zezwolili na rozpoczęcie nauki. W miejsce zniszczonych sprzętów doktor przygotował ławy z surowych desek. Podczas okupacji szkoła mimo wielkich przeciwności nie przestała funkcjonować.

Po wojnie Mateusz oddał ziemię na budowę nowej placówki oświatowej. Wraz z  pierwszą kierowniczką szkoły – Wandą Niemyską – stworzyli podwaliny współczesnej szkoły w Adamowiźnie. 12 stycznia 1957 roku nastąpiło uroczyste otwarcie nowej szkoły w Starem.

Zmarł 23 grudnia 1981 roku. Został pochowany w rodzinnym grobie na cmentarzu parafialnym w Grodzisku Mazowieckim.

Źródła:

https://spa.edupage.org/about/?eqa=dGV4dD10ZXh0L2Fib3V0JnN1YnBhZ2U9MQ%3D%3D

Marek Cabanowski, „Gawędy o Grodzisku”, Wydanie pierwsze, Grodzisk Mazowiecki, Zakład Poligraficzny Primum s.c., 1997, ISBN 83-905551-2-3