U stóp nasypu wiaduktu stoi sobie niepozorny, parterowy budynek z czerwonej cegły. Prawie niewidoczny dla przejeżdżających górą, ulicą Przybyszewskiego. Nie rzuca się w oczy nawet przechodniom zmierzającym dołem do pobliskiego Centrum Rehabilitacyjno – Opiekuńczego. Nie byłoby w nim nic interesującego gdyby nie rosyjski napis znajdujący się nad lewą częścią: „Naczalnoje Ucziliszczije” i data: „1913”. Okazuje się, że to budynek dawnej szkoły elementarnej, powstały  we wsi Zarzew jeszcze za cara.

Wieś Zarzew została założona w roku 1584 przez biskupa Hieronima Rozdrażewskiego i wchodziła w skład tzw. klucza łódzkiego należącego do biskupów włocławskich.  ( patrz: Wikipedia ). Pierwotnie był to Rozdrażew – na cześć założyciela. Potem różnie ją nazywano: a to Rozdrażew, a to Rozrażew, Zarzew, Rozrarzew…  Ostatecznie – na przełomie XVIII i XIX wieku przyjęto obecną nazwę. W dokumentach osobno wymieniano również wójtostwo nazywane sołectwem zarzewskim, na które składał się maleńki folwarczek. Z biegiem czasu stał się on własnością szlachecką na zasadzie wiecznej dzierżawy.

Żródło -  Koter M., „Relikty osadnictwa średniowiecznego planie współczesnej Łodzi”, [w:] Przegląd Geograficzny, T. XLVIII, Z. 4, 1976

Tereny należące do Zarzewa rozciągały się z grubsza od rejonu dzisiejszej ulicy Łęczyckiej na zachodzie, po ulicę Puszkina na wschodzie oraz od ulicy Milionowej na północy, po linię ulic Zbaraska – Dostawcza na południu. Co ciekawe – ta ostatnia była granicą dóbr biskupstwa włocławskiego z prywatnymi dobrami Chojen i do dzisiaj jest administracyjną granicą dzielnicy Łódź–Widzew z dzielnicą Łódź–Górna. Północny kraniec zabudowań  kończył się w okolicach naszej tytułowej szkoły ( „Mapa Klucza Łódź” z 1825 r., [w:]” Łódź na mapach 1793 – 1939”, Wyd. Kusiński, Łódź – Warszawa, 2012). Po III rozbiorze Polski wsie kościelne (więc naszą także) upaństwowiono.

W XIX wieku do Zarzewa zaczęło zbliżać się miasto Łódź. W 1827 roku powstała tzw. Osada Łódka, której granice przebiegały wzdłuż ulicy Łęczyckiej i Milionowej. Rok później tzw. Szlezyng, czyli łódzka Osada Ślązaki. Granicą Zarzewa stała się dzisiejsza ulica Tatrzańska. Mało tego – równocześnie dokonano parcelacji i ponownego rozplanowania całego klucza łódzkiego. Przestał istnieć cały dotychczasowy układ przestrzenny wsi Zarzew. Główną osią stała się nowa ulica Zarzewska (ob. Przybyszewskiego), od której wyznaczono prostopadłe działki rolne. Ciekawostka – zajrzyjcie do Wikipedii jak nazywała się ta ulica w różnych okresach!

Źródło -  Koter M., „Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej”, Instytut Geografii PAN, Prace Geograficzne nr 79, PWN Warszawa 1969

Warto wspomnieć również o cmentarzu katolickim. Powstał on w roku 1898, jako cmentarz parafialny… łódzkiej parafii św. Anny. W jego części południowo-zachodniej istniał także mały cmentarz mariawicki (zaznaczony na „Planie Łodzi, Bałut i Radogoszcza” z roku 1913).

W 1903 r. obszar wsi przecięły na pół – południkowo – tory Łódzkiej Kolei Obwodowej. W roku 1915, w czasie Wielkiej Wojny, niemieckie władze okupacyjne włączyły całą zachodnią część Zarzewa do Łodzi. Granicą miasta stała się właśnie ta linia kolejowa. Wschodnia część wsi musiała na to poczekać aż do roku 1940, a właściwie do 1945 – bo nie uznano żadnych administracyjnych decyzji władz hitlerowskich.

Wystarczy tego nudnego wykładu, wróćmy do tematu carskiej szkoły w Zarzewie. Pierwsza szkoła dla miejscowych dzieci powstała prawdopodobnie w roku 1894 i była obiektem drewnianym.( źródło )

W roku 1913, na gruncie należącym do niejakiego Kudelskiego stanął obecny, murowany budynek szkolny. W części lewej mieściła się sala lekcyjna, w części prawej – mieszkanie nauczyciela. Początkowo jednoklasowa, w  roku szkolnym 1936/1937 -  już w wolnej Polsce - placówka uzyskała drugi stopień; wzrosła liczba uczniów i nauczycieli. Być może z tego okresu pochodził też parterowy barak ciągnący się wzdłuż ulicy Papierniczej (tam gdzie powstaje nowy budynek dwukondygnacyjny). Szkoła miała dobrą renomę, organizowała nawet praktyki szkoleniowe dla innych nauczycieli. Hitlerowcy zamknęli placówkę w styczniu 1940 r. Z międzywojennego dorobku przetrwał jedynie sztandar szkolny, który ówczesny woźny schował w szklanym słoju i zakopał w ogródku.

W 1945 roku wznowiono działalność, jako Szkoła Podstawowa nr 114 w Łodzi.  W roku 1961 podstawówka wyniosła się do nowego, dużego gmachu, wybudowanego przy ulicy Milionowej 64. Stary budynek przekształcono zaś na mieszkanie komunalne i lokal użytkowy (był tam sklep, był też jakiś warsztat samochodowy). Obecne wiadukty – dominujące nad okolicą – powstały w 1978 roku. Wtedy też przesunięto samą ulicę nieco na północ w stosunku do jej dziewiętnastowiecznego biegu.

Kilka lat temu o carskiej szkole zrobiło się głośno. W roku 2017, na skutek interpelacji kilku łódzkich radnych, budynek wpisano do gminnej ewidencji zabytków. Miejscowy społecznik – Pan Jakub Hubert – złożył do Budżetu Obywatelskiego dwa projekty dotyczące szkoły. W ich ramach odnowiono w roku 2018 ten charakterystyczny napis, przeprowadzano inwentaryzację budynku i ocenę stanu technicznego. Miała również zostać wykonana kwerenda archiwalna w celu poznania dokładnej historii budynku. Oddział PTTK pracuje podobno także nad wnioskiem o wpisanie go do rejestru zabytków. (źródło)

********

Zmiana miejscówki. Kesz znajduje się na kordach. Pojemność 0,7 litra, więc jest na odpowiednim poziomie... Warto wziąć rękawiczki.

********