Huta Kryształowa 

Malownicza wioseczka tuż pod granicą ukraińską słynęła niegdyś z wspaniałej manufaktury szkła, gdzie produkowano w XVIII w. kryształowe żyrandole, świeczniki i zastawy stołowe.

Miejscowością władał ród Andruszewskich, który poza hutą wybudował gorzelnie oraz przede wszystkim zabudowania dworskie. Przed II wojną światową na terenie Huty Kryształowej stał dwór z drewna modrzewiowego zwany Smolinem. Został on zniszczony w 1944 roku przez UPA. Do dziś zachowały się fragmenty założenia ogrodowego, którego początki sięgają XVIII wieku. Składają się na nie aleje lipowe o długości około 2 kilometrów. Rośnie tu wiele pomnikowych drzew okazałych rozmiarów. O stojących tu kiedyś budynkach folwarku i majątków świadczą pozostałości ceglanych fundamentów.

Obecnie nie ma śladów po manufakturze. O dawnej świetności miejsca dziś świadczą olbrzymie przydworskie aleje lipowe i zaniedbane pozostałości założeń dworskich.  Z pewnością ogromnym atutem miejscowości jest lokalizacja, która powoduje, że turysta czuję się na końcu Polski tuż przy granicy. Duże odległości do udogodnień współczesnej cywlizacji pozwalają odetchnąć i poczuć wolność Polski Wschodniej.

Niemal w połowie drogi między Lubaczowem a Niemirowem istniała niegdyś królewska wieś Sieniawka. Swą nazwę zawdzięczała według jednych relacji dzięki położeniu w głębokich, cienistych lasach (od słowa „sień”, czyli „cień”); według innych nazwa osady jest pochodną nazwiska jej posesora Adama Mikołaja Sieniawskiego, hetmana wielkiego koronnego i starosty lubaczowskiego, syna Mikołaja Hieronima Sieniawskiego, hetmana polnego koronnego, bliskiego współpracownika króla Jana III Sobieskiego. 

Powstała prawdopodobnie na przełomie XVII i XVIII wieku w okresie, gdy starostwo lubaczowskie znajdowało się jeszcze w ręku księcia Józefa Karola Lubomirskiego, piastującego urząd marszałka nadwornego koronnego nadany mu jeszcze przez Jana III, z którym był w bliskiej koligacji rodzinnej. W 1702 roku Lubomirski, jako starosta lubaczowski erygował we wsi samodzielną parafię ruską. Wkrótce też wzniesiona została drewniana cerkiewka.

Długi zazwyczaj proces powstawania osady nie wyklucza, iż w czasie ostatniego najazdu tatarskiego w 1672 roku, wschodnie krańce Baszni, gdzie później rozłożyła się Sieniawka, były obszarem penetracji najeźdźców, a nawet walk z nimi prowadzonych przez konnicę hetmana Sobieskiego. Jeszcze do początków XX wieku, według lokalnych opowieści odnotowanych w zapiskach Karola Notza, na dawnym polu dworskim miały znajdować się trzy mogiły „po Tatarach”. Do chwili obecnej dużym szacunkiem otaczają leśnicy okazałe „Dęby Sobieskiego”, stojące przy trakcie do Niemirowa, pod którymi według tradycji miał odpoczywać król Jan III.

Od połowy XVIII wieku Sieniawce towarzyszyła od północnego-wschodu osada przemysłowa Huta Kryształowa, która jako osiedle przy sołectwie Podlesie istnieje do dziś. Sieniawka natomiast nie przetrwała przemian osadniczych po II wojnie światowej. Huta Kryształowa, pod względem znaczenia dla dziedzictwa kulturowego, jest jedną z najważniejszych miejscowości okolic Lubaczowa. Zgodnie z nazwą założona tu została huta szkła kryształowego. Zakład ten powstał w połowie XVIII wieku za staraniem Jerzego Augustyna Mniszcha, marszałka nadwornego koronnego, kasztelana krakowskiego i starosty lubaczowskiego – czołowej osobistości życia politycznego ówczesnej Rzeczypospolitej. Huta kontynuowała działalność manufaktury szkła kryształowego założonej przez wspomnianego wyżej hetmana Adama Mikołaja Sieniawskiego na początku XVIII wieku w pobliżu Brusna Starego. Huta podlubaczowska wytwarzała najwyższej jakości szkła luksusowe, w tym głównie naczynia stołowe, a także żyrandole. Wyroby te zaliczane są obecnie do najcenniejszych przykładów polskiego rzemiosła artystycznego doby baroku.

„Dęby Sobieskiego” są obecnie głównym punktem szlaku na terenie dawnej Sieniawki i Huty Kryształowej. Pozostałości zakładu szklarskiego można odnaleźć w pobliżu nie użytkowanej dworskiej gorzelni (pocz. XX w.). Tuż przy granicy państwa zlokalizowane są pozostałości zespołu dworskiego należącego od 2 połowy XIX wieku do rodziny Andruszewskich. Jest to dawny teren wsi Smolin, która w większej części leży na terenie Ukrainy. Obok zachowanych reliktowo fundamentów dworu rozciąga się tu pierwotny park krajobrazowy z pomnikowymi drzewami: modrzewiem europejskim, sosnami wejmutkami i dębami szypułkowymi. W pobliżu biegną aleje kasztanowcowe i dębowe. W dolince jednego z dopływów Smolinki znajdują się również groble niewielkich stawów przydworskich.

Andruszewscy należeli do znanych i poważanych w okolicy rodzin, m. in. Jan Andruszewski (1866-1930) był doktorem medycyny i prowadził praktykę w sąsiednim Niemirowie. Był także utalentowanym pisarzem i poetą, zaprzyjaźnionym z często goszczącą w dworze smolińskim Gabrielą Zapolską, znaną polską pisarką i dramaturgiem.

Warto odwiedzić również cerkwisko na terenie nie istniejącej Sieniawki. W pobliżu miejsca po drewnianej cerkwi (1877r.) występuje rozległy cmentarz greckokatolicki z licznymi zabytkami bruśnieńskiej plastyki nagrobnej.

żródło: http://sobieski.lubaczow.com.pl

kesz:W dziupli drzewa, nisko. Południowo-zachodnia część cmentarza. Row wzdluz ktorego są drzewa.

Dzięki Miki. za pomoc w założeniu kesza.