Położenie

Stara Wieś położona jest  przy drodze prowadzącej z Rzeszowa do Sanoka. Należy do powiatu brzozowskiego. Wieś rozlokowana jest w dolinie rzeki Stobnicy, wśród pagórków, otoczona pięknymi krajobrazami.

Historia

W 1344 roku król Kazimierz Wielki podczas wyprawy na Ruś Halicką zajął Ziemię Sanocką i Przemyską włączając je do Polski.          Pierwsze wzmianki na temat Starej Wsi pojawiają się już w drugiej połowie XIV wieku, kiedy to w roku 1359 król Kazimierz nadał akt lokacyjny wsi nad Stobnicą (na prawie magdeburskim) a przyszłych mieszkańców wsi uposażył w rożne przywileje. Prowadził tędy gościniec królewski, który łączył gościniec lwowski i rzeszowski. Tym szlakiem wędrowali kupcy, ale również wojowie oraz Tatarzy, którzy napadali na te ziemie (1237, 1241, 1259, 1480). Wieś na początku nazywała się Brzozów. Starą Wsią została nazwana po powstaniu na sąsiednim wzgórzu miasta o tej samej nazwie. Miasto zostało ulokowane na wzgórzu ze względu na częste wylewy Stobnicy. Zmianę nazwy wsi odnotowano w roku 1460. Od XIV wieku aż do rozbiorów Stara Wieś należała do Ziemi Sanockiej. W dniu wybuchu II wojny światowej wieś liczyła niecałe trzy tysiące mieszkańców i poza jedną rodzina żydowska była to społeczność wyłącznie polska wyznania rzymskokatolickiego.
        Pierwszy kościół drewniany w Starej Wsi był wybudowany w 1399 roku i przetrwał aż 300 lat. Kiedy groziło mu już zawalenie podjęto decyzje o budowie dużego, murowanego kościoła. W tym samym czasie do Starej Wsi (w 1728 roku) do Starej Wsi sprowadzono Paulinów. To oni rozpoczęli budowę murowanego, dwuwieżowego kościoła barokowego, którego budowa trwała 30 lat. W kościele, w głównym ołtarzu znajduje się cudowny obraz przedstawiający Zaśnięcie  i Wniebowzięcie Matki Bożej. Obraz został namalowany na początku XVI wieku temperą na deskach lipowych i jodłowych (205 x 141 cm). w stylu późnogotyckim i wczesnorenesansowym. Ojcowie Paulini rozwijali kult cudownego obrazu, do którego ściągało wielu pielgrzymów, również z zagranicy. Kult Matki Bożej Starowiejskiej jest cały czas żywy a miejsce słynące cudami przyciąga wielu pielgrzymów, którzy modlą się przy cudownym obrazie. 

Opis zabytku

Najstarsze wzmianki o parafii w Starej Wsi pochodzą z polowy XV wieku. W II połowie XVII wieku stal tutaj drewniany kościół, który posiadał trzy ołtarze. Obecną świątynię wybudowano w latach 1730-1760 za sprawą ojców  paulinów. Ma ona tytuł bazyliki mniejszej. W głównym ołtarzu znajduje się kopia cudownego obrazu Zaśnięcia NMP. Według legendy cudowny obraz znalazł się w Starej Wsi w sposób niewytłumaczalny. Mieszkańcy znaleźli go na drzewie, na które powracał w cudowny sposób, pomimo przenoszenia go na teren Węgier, skąd pochodził.
        Późnobarokowy kościół jest budowlą bazylikową z transeptem. Fasadę ujmują dwie wieże dobudowane w roku 1843. Świątynia posiada bogate podziały architektoniczne. Wnętrze charakteryzuje się wystrojem rokokowym. Budowla jest piętrowa, trzyskrzydłowa, posiada wirydarz.  Klasztor o. jezuitów został dobudowany w latach 1712-1738. W obrębie klasztoru znajduje się biblioteka ze starodrukami oraz muzeum misyjne.
        We wnętrzu znajduje się obraz słynący łaskami umieszczony
w ołtarzu głównym wybudowanym w latach 1747-1760. Był on wzorowany na ołtarzu głównym NMP na Jasnej Górze. Jest ozdobiony marmurem i dekoracjami ze stiuku. Na ścianach prezbiterium umieszczone są tablice z wotami dziękczynnymi. Bardzo ozdobna jest kaplica Andrzeja Boboli, przez którą obecnie można wchodzić do świątyni (od strony ogrodu biblijnego). Zabytkowa jest też ambona oraz dębowe stalle w prezbiterium. Całości dopełniają bogato zdobione ołtarze boczne poświęcone kilku świętym.

Ciekawe miejsca w okolicy

Krzyż na górze Parnas i miejsce zrzutów spadochronowych w Starej Wsi
Pomnik Konfederatów Barskich w Starej Wsi
Pomnik Konfederatów Barskich w Brzozowie
Muzeum misyjne i ogród biblijny w Starej Wsi
Podkarpackie Muzeum Pożarnictwa w Starej Wsi
Obelisk ku czci poległych w Stare Wsi (przed szkołą)

Źródło

Stanisław Dydek, Stara Wieś, Brzozów 1996

Stanisław Mrowiński: Cudowny obraz Matki Boskiej Starowiejskiej w ziemi sanockiej. Kraków: 1895