Przy miejscowym cmentarzu znajduje się kwatera powstańców z krzyżem na podwyższeniu, na którym są wymienione bitwy, w których walczyli średzcy powstańcy.

11 listopada 1918 r. na wiadomość o rewolucji w Niemczech, którą to wiadomość do Środy przywieźli powracający do domów żołnierze, przejął nie mając żadnego umocowania od organizacji działających w konspiracji przywództwo ruchu wolnościowego. Przeprowadził na terenie Środy przejęcie od Niemców urzędów, zakładów, dworca PKP, kolejki wąskotorowej, policji wyznaczając spośród zaufanych obywateli odpowiedzialnych za przejętą działalność. W ten sposób stworzył „Republikę Średzką”.

Nie ma zapisanych jego słynnych kazań. Jedno spisał dr Ludwik Rządkowski (Rocznik Związku Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1914/19 w Poznaniu) wyd. 1935 r., które brzmi: „gdyby kamienie, któremi wybrukowany jest ten dziedziniec mogły mówić, to zeznawałyby, że słyszały przez przeciąg 150 lat tylko niemieckie rozkazy i niemiecką mowę. One to były najwymowniejszym świadkiem, ile razy padło tu z zapienionych ust pruskich feldfeblów pełne nienawiści słowo „polnisches Schwein”. Dzisiaj po tylu latach rozbrzmiewa na tem samem miejscu język polski! Bóg nierychliwy, ale sprawiedliwy! Rozbiory Polski uczyniły nam Polakom wielką krzywdę, którą Bóg ukarał, depcząc butę pruską. Żołnierze! Pruskie macie na sobie mundury. Ale pod tym mundurem pruskim bije serce polskie! Walczyliście pod pruskimi sztandarami, ale walczyliście sercem polskim. Tę to ofiarę serca polskiego wynagrodził Bóg, dając nam dziś wolną Polskę, a Wam zaszczyt, stać się żołnierzami wojska polskiego”. Kazanie to wygłosił 11 listopada 1918 r. na dziedzińcu Komendy Obwodowej (dziś już tego obiektu nie ma) do zgromadzonych żołnierzy tworzących wtedy Radę Robotników i Żołnierzy. Stanął na czele tego ruchu rewolucyjnego.

To, co się działo później opisuje Jan Maria Milewski (naoczny świadek wydarzeń). Relacje zebrane zostały w „Przeciw pruskiemu zaborcy” aut. Ludwik Gomolec, Bogusław Polak- 1979r. Opisując wydarzenia na probostwie w nocy 27/28 grudzień 1918 r. pisze: „sztab ścisły, którego duszą i motorem był niestrudzony i pełen zapału i inicjatyw ksiądz Mieczysław Meissner”. Naoczny świadek wydał jednoznaczną opinię o jego roli w organizowaniu sztabu i 1 kompanii piechoty ochotników, która skierowana została na pomoc walczącemu Poznaniowi. Walnie przyczynił się do powstania 2, 3 i 4 kompanii, z którymi kilka razy przebywał na froncie. Do połowy stycznia 1919 r. pełnił obowiązki starosty średzkiego przeprowadzając we wszystkich parafiach wybory Polaków na stanowiska przewodniczących Rad Ludowych. Funkcjonował w Komitecie Pomocy dla Kresów Wschodnich i Górnego Śląska. Brał udział w akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku. We wrześniu 1919 r. z A. Wellengerem i K. Kubickim założył „Spółkę Ziemską”, której celem było rozparcelowanie i sprzedaż mienia pozostawionego przez kolonistów niemieckich polskim robotnikom rolnym, udzielania im pomocy w wybudowaniu własnego domu. (Wydarzenia te opisał „Dziennik Poznański” nr 218 z 21 września 1919 r.”.

Jedną z ważnych postaci powstania w Środzie Wlkp. był Edmund Bembnista, po przyjeździe z Jarocina do Środy zwrócił się do ks. Mieczysława Meissnera, który przyznał rację jego poglądom i jego licznym pomysłom. Był jakby duchowym doradcą wojskowym księdza Meissnera. Myślę, że dzięki niemu między innymi całkowicie spolonizowano Radę Robotniczą i Żołnierską (w skład której również wszedł), odsuwając Niemców z pozycji mających znaczenie w podejmowaniu decyzji. 13 listopada 1918 r. zarekwirował samochód ciężarowy z majątku Zielniki i wyjechał nim do Poznania, wyposażony w dokument podpisany przez Alfreda Meissnera i kontrasygnowany przez niemieckiego pułkownika von Warnberga. Zapotrzebowanie dla Środy opiewało na 200 karabinów i 12.000 szt. amunicji. Razem z nim w tej eskapadzie brał udział jego brat Leon oraz Klemens Wojciechowski i Kazimierz Motławski. W poznańskiej składnicy broni urzędował jeszcze funkcjonariusz niemiecki. Pracowały tam Polki i do jednej z nich zwrócił się Bembnista, aby wydała mu 80 karabinów ponad liczbę wyszczególnioną w zapotrzebowaniu. Kobieta ta w lot zrozumiała, o co chodzi. Odliczając głośno spowodowała, że pozyskano 250 karabinów. Wracając do Środy, zatrzymano się w Kórniku i wręczono dr. Stanisławowi Celichowskiemu 50 nadliczbowych karabinów ręcznych. Środa zawarła z Kórnikiem wcześniej sojusz zaczepno-odporny na wypadek udzielania pomocy wzajemnej.

Broń ta przydała się do wyposażenia powstańców, udających się z pomocą walczącemu Poznaniowi. W czasie powstania Edmund Bembnista pełnił wiele odpowiedzialnych funkcji, m.in. był adiutantem Obwodowej Komendy Uzupełnień w Środzie. Z ramienia Rady Robotników i Żołnierzy był kontrolerem Magistratu. W czasie powstania był organizatorem kolejnych kompani średzkich. Od 28 grudnia 1918 r. do 1 czerwca 1919 r. służył w wojsku powstańczym jako adiutant komendy powiatowej oraz adiutant (szef sztabu) baonu średzkiego. 4 kwietnia 1919 r. mianowany został podporucznikiem, a 25 listopada 1920 r. awansował na stopień porucznika. Po zakończeniu powstania wielkopolskiego zadeklarował gotowość do pełnienia służby zawodowej w wojsku. Początkowo był adiutantem Okręgowej Komendy Uzupełnień Środa, następnie zastępcą komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień Kościan. W międzyczasie urlopowano go i skierowano do udziału w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach. W lutym 1921 r. został bezterminowo urlopowany i przeniesiono go do rezerwy jako oficera rezerwy z przydziałem do 43. Pułku Piechoty.

http://www.powstancywielkopolscy.sroda.wlkp.pl/lista-ks--mieczyslaw-meissner-i-republika-sredzka-203.html

Kesz ukrył się w świerku za najwyższym krzyżem. Powodzenia.