ZABYTKOWY KOŚCIÓŁ W GOLCOWEJ

Najstarszym zabytkiem w Golcowej jest modrzewiowy kościół parafialny w stylu gotyckim. Mimo że istnieje szereg danych źródłowych, ścisłą datę jego budowy trudno jest ustalić. Dane te bowiem nie zawsze są ze sobą zgodne. Tak więc jako czas powstania kościoła można jedynie w przybliżeniu przyjąć czwartą część piętnastego wieku (prawdopodobnie około 1485 roku). Następnie kościół był wielokrotnie modernizowany, do dziś jednak zachował fragmenty dawnej konstrukcji.

W jednej z prac P. Dąbkowskicgo czytamy, że kościoły w szeregu miejscowościach powstały z chwilą ich lokowania (Blizne 1366, Domaradz 1359, Golcowa 1448). Wydaje się jednak mało prawdopodobne, by data lokacji danych miejscowości stanowiła również, o dacie powstania kościoła. Pamiętać należy, że obszar przeznaczony do zagospodarowania był „pusty", a więc nie zamieszkały. Należało więc najpierw zasiedlić go i zagospodarować, by następnie przystąpić do budowy kościoła — na owe czasy poważnego przedsięwzięcia.

W drugim akcie Lokacyjnym (z 1448 r.) także czytamy o uposażeniu kościoła:

„Jeden łan na pastwisko inaczej skotnicą zwane dla proboszczów tamże we wspomnianej wsi dwa łany czy włóki w dowolnie wybranym miejscu dajemy i wyznaczamy".

Dość szczegółowe informacje o kościele i parafii golcowskiej podaje wizytacja biskupa Sierakowskiego z 1745 r. Pozwala ona ustalić ówczesny wygląd i uposażenie kościoła. Poniżej przytacza się streszczenie najważniejszych danych z tej wizytacji.

Wizytowany w 1745 r. kościół był budowlą drewnianą na murowanym fundamencie z gontowym dachem, na którym była wieżyczka z sygnaturką. Podłogę kościoła stanowiła kamienna posadzka. Strop był malowany. Przed wejściem stała dzwonnica pobita gontami z dwoma dzwonami. Wielki ołtarz, rzeźbiony w drzewie, mieścił obraz przedstawiający Ofiarowanie Najświętszej Panny Marii. W drzewie rzeźbione było również tabernakulum. Po obu stronach ołtarza były drzwi wejściowe. Przy stopniach wielkiego ołtarzy, po stronie ewangelii była wkopana w ziemię piscyna (misa kamienna) z przykryciem.

Prócz ołtarza wielkiego kościół nadto posiadał cztery ołtarze boczne — ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej pomalowany białą farbą, św. Barbary w kolorze czerwonym, św. Józefa — koloru niebieskiego oraz bardzo stary ołtarz z obrazem biskupa również pomalowany na niebiesko. Wszystkie ołtarze rzeźbione były w drewnie. Przy samej ścianie, po stronie ewangelii stała drewniana ambona pomalowana na czerwony kolor. Przy niej stała kamienna chrzcielnica z kociołkiem, przykryta drewnianą pokrywą zasuwaną żelaznym prętem. Między prezbiterium a nawą główną znajdowała się „tęcza" z krzyżem i wizerunkiem Chrystusa. Po obu stronach krzyża stały dwie figury świętych. Nad głównym wejściem, na drewnianym chórze ustawiony był ośmiogłosowy organ z dwoma miechami. Na Ścianach wisiały cztery obrazy oprawne w drewniane ramy. Ponadto wnętrze kościoła wypełniało 13 drewnianych ławek oraz jeden konfesjonał. Wszystkich pięć okien było oprawnych w ołów.

W drewnianej zakrystii z dwoma oknami w ołów oprawnymi i zakratowanymi, stał drewniany stół z szafkami i szufladami na naczynia i szaty liturgiczne. Skarbiec kościelny zawierał: monstrancje zdobną wyzłacaną, trzy puszki srebrne wyzłacane z ornamentem w kwiaty, dwa srebrne kielichy wewnątrz pozłacane, z dwoma patenami, srebrny krzyż wybijany drogimi kamieniami, srebrną palkę, dwie ampułki, srebrną kadzielnice, srebrną łódkę, sześć srebrnych koron, srebrną sukienkę św. Barbary, cztery wota, dwa rubiny, sandałek, kielich i krzyż — wszystko wykonane ze srebra.

Z mniej szlachetnych metali wykonano następujące naczynia: puszki cynową z nakryciem, wazę potrójną, osiem lichtarzy cynowych, „lawetarz" cynowy z miednicą, siedem mosiężnych lichtarzy, „palkę" z cyny, siedem lamp różnej wielkości, lampę mosiężną, lustro w mosiądz oprawne, miedziany kociołek, małą miedzianą kropielnicę. Szaty liturgiczne składały sie z 18 różnokolorowych ornatów i 4 kap, z których niektóre posiadały bogaty haft. Prócz tego było po kilka sztuk welonów, burs, obrusów, „tuwalm", ręczników, zasłon i firanek. Chorągwi różnokolorowych było siedem. Na nich wyhaftowane były obrazy św. Barbary. Św. Agnieszki Św. Wojciecha, św Jana, Św. Sebastiana, św. Wawrzyńca.

Z ksiąg kościelnych inwentarz wylicza: trzy mszały oprawne w skórę, ewangelie, graduał, psałterz, brewiarz i inne. Pozostały sprzęt kościelny składał się z jednego krzyża procesyjnego, pięciu małych krzyży ołtarzowych, figury Chrystusa Zmartwychpowstałego , trzech wielkopostnych zasłon, piętnastu wielkopostnych kap, całunu sukiennego, koszuli do chorych, jedenastu drewnianych lichtarzy, czterech, dzwonków ręcznych, piątego przy zakrystii, drewnianej skrzyni, żelazek do pieczenia opłatków, obcinacza do komunikatów, wielkopiątkowego grobu drewnianego jak też drewnianych mar.

Wokół kościoła był cmentarz wzorowo utrzymany, ogrodzony drewnianym parkanem, gontem pobitym. W pobliżu kościoła stała plebania drewniana, pokryta gontem i ogrodzona płotem. Wewnątrz zawierała izbę, alkierz, komnatę i sień. Wszystkie cztery okna oprawne były w ołów. Posiadała jeden kaflowy piec na murowanym fundamencie, z glinianym rozpadającym się kominem. Obok niej stał budynek drugi w węgły budowany, gontem pobity. W nim znajdowały się: alkierz, piekarnia z piecem glinianym, komora, sień. Wszystkie pięć okien oprawne były w drewno.

Nieopodal znajdowała się wozownia oraz stajnia zbudowana z okrąglaków. Z zabudowań gospodarczych było nadto: obora pobudowana z okrąglaków, zawierająca dwa żłoby, browarek w węgły budowany z wywiedzionym ponad dach kominem i przybudowaną komorą, spichlerz dwukondygnacyjny, pokryty gontem, z sionką i izbą, trzema oknami oprawnymi w ołów, trzy stodoły zbudowane z okrąglaków. W każdej ze stodół były podwójne wrota, na drewnianych biegunach. Obok znajdowała się druga wozownia w węgły budowana, kryta słomą, o pojedynczych wrotach, z wrzeciądzem.

Przy jednej ze stodół stał bróg, kryty słomą. Za nim rozciągał się; większy sad z kilkudziesięcioma drzewami owocowymi, zaś poniżej sadu były dwie sadzawki opasane groblami. Za druga stodołą ciągnął się sad mniejszy, oparkaniony, z kilkoma drzewami owocowymi. Inwentarz żywy i martwy, składał się z pary wołów, dwóch krów, jednego wozu i pługa.

Poddanymi kościelnymi byli wówczas: Walenty Bartek (dni 3), Staszek Koza (dni —) , budnicy Michał Mikoś (dni 2), Jędrzej Koza (dni 2), Maciej Wójcik (dni 2), Sebastian Bober (dni 2), Kazimierz Bielecki (dni 2), Szymon Cwiąkala (dni 2), Jakub Suchorabski (dni 2), Maciej Klimek (dni 2), Staszek Obaza (dni 2), Franciszek Kopczyk (dni 2), Wawrzek Bober (dni 2), Wojcieszowa Wdowa (dni 2), Franek Mikos (dni 1), Michał Obłój (dni 1). Był również vacat dwudniowy po zmarłym Tomku Kawałku. Kmiecie pracowali bydłem, chałupnicy natomiast pieszo w dniach pańszczyzny. Ponadto obowiązani byli do pracy przy okopywaniu kapusty, przędzenia jednej sztuki lnu, nocnego stróżowaniu.

W pobliżu kościoła znajdowała się organistówka w węgły budowana. Składała się z sieni, piekarni, „komnatki". Widocznie budynek ten okazał się starym, skoro wizytujący polecili go rozebrać. O kilkadziesiąt kroków od tego budynku postawiony był nowy, słomą pokryty, nie ukończony. W pobliżu kościoła znajdował się szpital, pokryty słomą. Składał się z sieni, piekarni starej i nowej, w której był piec ulepiony z gliny. Szpital posiadał trzy okna w drewno oprawne.

Jak już wyżej wspomniano, kościół w Golcowej był wielokrotnie modernizowany. W 1865 r., za kadencji ks. Michała Kaszubskiego (1855— 1875), pobito gontami dach kościoła. Siedem lat później, w ramach kapitalnego remontu rozebrano blamki (podcienia) stojące na słupach, zaś boki ścian obito calowymi deskami. Wybudowany został wówczas babiniec i przybudówka u wejścia do kościoła. Wstawiono nowe okna, dźwignięto kościół o jedną podwalinę, ogrodzono kościół nowym parkanem, wstawiono w kościele podłogę z dębowych desek, wykonano nowe balaski, zbudowano nowy chór i organy, odrestaurowano trzy ołtarze.

Około 1785, za kwotę 543 złp wybudowany został ołtarz główny, bogato rzeźbiony. Pracę wykonali: stolarz i rzeźbiarz Antoni Rarogiewicz oraz złotnik — malarz Woioszyński, obaj z Przeworska. Robocizna i materiały wyniosły wówczas 1600 koron. Środki na ten cel zebrano od golcowskich rodaków, zamieszkałych w USA. Zbiórką pieniędzy zajął się Antoni Kudła s. Jana. Z tego też czasu pochodzą umieszczone w prezbiterium stalle, zw. pańskimi ławkami. Mensę ołtarza stanowi jednolity kamień, w którym wykute zostało miejsce na grób Chrystusa. Kształt i rzeźby ołtarza wielkiego zbliżone są do stylu romańskiego. U góry jest mały obraz przedstawiający św. Trójcę. Obraz główny przedstawia wizerunki św. Joachima, Najświętszej Marii Panny i św. Anny jest pozłacana i posrebrzana). Obraz na zasuwie przedstawia Najświętszą Rodzinę. Niżej obrazu znajduje się tabernakulum, którego część górna jest obracalna. W niej znajduje się krzyż z wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego. Po bokach widnieją dwie małe figurki aniołków. Po obu stronach obrazu głównego są dwie pozłacane kolumny, zakończone rzeźbionymi głowicami, a między nimi, w zagłębieniach, dwie rzeźbione statuy św. Piotra i Pawła. Na mensie stoi sześć mosiężnych lichtarzy. Po obu stronach nastawy znajdują się bogate rzeźby, w których są jednoskrzydłowe drzwi, prowadzące za ołtarz. Nad nimi umieszczone są rzeźby aniołów.

Wysuwany obraz Najświętszej Rodziny namalował Jan Tabiaski. Zakupiono go za 120 koron. W 1956 r. w miejsce drewnianego tabernakulum wstawione zostało tabernakulum ogniotrwałe. Pod tęczą do niedawna istniały rzeźbione balaski. Wspomniana w czasie wizytacji z 1745 r. kamienna chrzcielnica dotrwała po dzień dzisiejszy. Uzupełniona została bogato rzeźbionym przykryciem z figurą św. Jana Chrzciciela. W środku chrzcielnicy znajduje się miedziany kociołek. Ryt w kamieniu nosi styl gotycki.

Po lewej stronie od wielkiego ołtarza, przy ścianie znajduje się ambona z rzeźbionym daszkiem w kształcie korony. Między pięcioma pozłacanymi kolumienkami znajdują się obrazy czterech ewangelistów.

Również z lewej strony nawy głównej znajduje się ołtarz, zbudowany z miękkiego drzewa, w którego polu głównym jest płaskorzeźba św. Barbary. U szczytu ołtarza widnieją dwie figurki aniołków. Po obu stronach obrazu są cztery kolumny, złocone, z bogatym rzeźbionym ornamentem. Również nastawa ołtarza posiada bogatą złoconą rzeźbę, nasuwany drugi obraz, przedstawiający Serce Jezusa, ofiarowany został przez golcowskiego wikariusza ks. Maksymiliana Hajduka w 1888r. Obraz ten namalowany został przez Ząbczyńskiego z Krakowa. Przed drewnianym Tabernakulum usytuowany został mały obraz Jezusa Miłosiernego, pędzla Ewy Gajewskiej z roku 1986. Do ołtarza prowadzą dwa stopnie. W 1908 r. ołtarz ten poddany został gruntownej renowacji.

Z prawej strony nawy znajduje się ołtarz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, z bogato złoconymi i rzeźbionymi dwiema kolumienkami. Obraz na zasuwie Św. Józefa, pędzla artysty malarza z Towarzystwa Sztuk Pięknych św. Łukasza w Krakowie Ząbczyńskiego pochodzi z 1890r. Ołtarz posiada bogatą pozłacaną rzeźbę. Obok drewnianego tabernakulum umieszczone są cztery mosiężne lichtarze. Do ołtarza wiedzie jeden stopień. Podobnie jak ołtarz św. Barbary, poddany został gruntownej restauracji w 1908 r., za kadencji ks. Jana Lisińskiego.

Ośmiogłosowy organ, wzmiankowany podczas wizytacji 1745 r., poddawany był co jakiś czas okresowym naprawom. Kronika parafialna odnotowała, że w roku 1844 dokonano remontu starych już organów. W latach 1855—1887, kiedy kościół został przedłużony, zbudowano chór i sprawiono nowe organy (również 8-głosowe). Za kadencji ks. Jana Lisińskiego organy zostały gruntownie przerobione. Dopiero w 1954 r. zakupiony został organ 10-głosowy lwowskiej firmy Jana Śliwińskiego (z kościoła we Frysztaku, za kwotę 75.000 złotych), który do dziś istnieje.

Drewnianą zakrystię z czasów wizytacji przebudowano w roku 1865 na kamienną. Brak jest źródłowych danych, kiedy na powrót przebudowana została na drewnianą. Obok zakrystii w obejściu kościoła od strony północnej, w 1922 roku wybudowany został „skarbiec", nakryty gontami. Posiada sionkę i pomieszczenie na sprzęt kocielny.

Kronika kościelna dość często wzmiankuje o dzwonnicy. Jak wiadomo, od początku istnienia kościoła stanowiła jego integralną część i jako taka w 1785 roku „nie była zabudowana". W 1805 r. zawieszono na niej dzwon wagi 528 kg, zakupiony za 4450 złp, a odlany w ludwisarni lwowskiej. W prezbiterium po prawej stronie, znajduje się ołtarz z roku 1950, w nastawie którego jest figura Dzieciątka Jezus. Nastawę nadto zdobią cztery rzeźbione i pozłacane kolumienki oraz gustowna, dyskretna rzeźba.

O tym, iż pierwotnie cmentarz znajdował się przy kościele świadczy nie tylko dokument powizytacyjny z 1745 r., lecz również obecność szczątków ludzkich znajdowanych podczas każdorazowych prac remontowych kościoła. Daty przeniesienia cmentarza na zbocze położone na wschód od kościoła nie udało się ustalić. Wiadomo natomiast, że pierwotna powierzchnia tego cmentarza wynosiła 60 arów i 42 m (1 morg, 80 sążni). Na podstawie najstarszych nagrobków można uznać, że cmentarz golcowski na obecnym miejscu zainstalowany został pod koniec XVIII wieku.

Na podstawie książki Benedykta Gajewskiego “Golcowa” (wyd. 1989).

Obecnie kościół przechodzi gruntowną renowację, więc niestety nie można obejrzeć jego wnętrza - trzeba na to poczekać do końca prac. Również wtedy w opisie skrytki pojawią się zdjęcia odrestaurowanego kościoła.

Otoczenie kościoła jest wzorowo utrzymane, więc trzeba było schować skrytkę mikro.

Dla pierwszych trzech znalazców są okolicznościowe certyfikaty.

Skrzynka została założona dzięki finansowej pomocy Ministerstwa Sportu i Turystyki.