Ogród plebański – postały w XVII w. i przebudowany w wieku XVIII, barokowy, osiowy ozdobno – użytkowy związany z uprawianiem kultu religijnego, przekształconyy w XX w.

Usytuowanie obiektu: przy kościele parafialnym w Korycinie, na zachodnim brzegu rzeki Kumiałki, w sąsiedztwie drogi z Białegostoku do Suchowoli

Kompozycja ogrodowa w Korycinie zawsze związana była z kościołem parafialnym, a jej powstanie wynika z dążeń do przyozdabiania miejsc kultu, tzw. świętych źródeł i kościoła, w którym przechowywany był cieszący się łaskami obraz Matki Boskiej.

Pierwszy kościół koryciński, być może związany z założoną w tym czasie w Puszczy Knyszyńskiej osadą misyjną, wzniósł według tradycji Zygmunt August w 1571 r. Zygmunt III erygował natomiast w 1601 r. w istniejącej już wsi (noszącej ówcześnie nazwę Dąbrówka Kumiała) parafię o skromnym wyposażeniu, które znacznie powiększył w 1606 r. W tym czasie wieś Dąbrówka Kumiała zmieniła nazwę na Korycin, przy czym tradycja ustna przypisuje ten fakt znalezieniu cudownego obrazu Matki Boskiej przy korycie mającym znajdować się na terenie folwarku plebańskiego, obok dwóch okazałych lip (rosnących w tym miejscu jeszcze w końcu lat 80. XX w.). Należy jednak zaznaczyć, że legenda ta mogła w ciągu wieków ulegać modyfikacji i że pierwotnie mogła dotyczyć ujęcia wody płynącej ze źródła zlokalizowanego w południowo – wschodnim krańcu ogrodu.

Kult „świętej wody” i cudownego obrazu w Korycinie nasilił się w latach 40. XVII w. sięgając daleko poza parafię korycińską, a zaczął słabnąć na przełomie XVII i XVIII w., zapewne w związku z rozwojem innych miejsc kultowych w okolicy. Do tego czasu ukształtowana już została kompozycja założenia kościelnego, w tym ogrodu.

Centrum kompozycji stanowił drewniany orientalny kościół usytuowany w obrębie cmentarza kościelnego na wzgórzu górującym nad doliną rzeki. Do cmentarza kościelnego przylegały od północy i południa pace targowe, od zachodu graniczył on z traktem białostockim, a od wschodu z drogą, za którą wzniesiono plebanię i zabudowania folwarczne. Prostopadle do tej drogi wytyczono dwie aleje, które obsadzono lipami, a które prowadziły do strumienia wypływającego ze źródła, które uznawano za święte. Te dwie aleje prawdopodobnie łączyły się z trzecią, prostopadłą do nich a równoległą do rzeki, tworząc prostokątny ciąg procesyjny łączący kościół ze źródłem. Na aleje rozciągał się widok od południa z drogi łączącej Korycin z Rudką.

W XVIII w., gdy ustał już kult świętego źródła, ale nie wygasł jeszcze kult cudownego obrazu, kompozycję przekształcono umieszczając ciąg procesyjny na terenie cmentarza, być może wtedy powiększonego. Ustawiono wtedy wokół kościoła szereg kaplic ze stacjami Męki Pańskiej oraz obsadzono cmentarz wzdłuż muru szpalerami lipowymi. W sąsiedztwie budynku rządcy folwarku, który stał przy studni kojarzonej dziś z miejscem znalezienia cudownego obrazu, wydzielono teren rekreacyjny dla przybywających pielgrzymów. Plebania usytuowana była centralnie w stosunku do placu targowego i rozciągał się z niej widok na otoczone starymi alejami lipowymi wnętrze, w którym posadzono drzewa owocowe. Na zakończeniu wnętrza od strony rzeki znajdował się staw wykopany na miejscu równoległej do rzeki alei. Sady założono także na północ od tego wnętrza. Około 1744 r. przy ogrodzeniu cmentarza od strony gościńca białostockiego wzniesiono kamienną bramę – dzwonnicę. Kolejna przebudowa opisanej kompozycji miała miejsce dopiero na początku XX w.

W 1899 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła ukończonego w 1905 r., który stanął na południe od starego na poszerzonym kosztem rynku cmentarzu. Wielka, neogotycka bryła kościoła zaczęła wtedy dominować nad całą kompozycją przesłaniając dawniej centralnie w stosunku do rynku usytuowaną plebanię i sprawiając, że straciła znaczenie dawna główna oś kompozycji łącząca stary kościół i jedną z alei prowadzących do strumienia.

W ciągu trzech pierwszych dziesięcioleci XX w. przekształcono też część mieszkalno–gospodarczą Rozebrano stare budynki stojące na wschód od cmentarza, a w 1924 r. ksiądz Antoni Walentynowicz wzniósł na miejscu starej plebanii nową, istniejącą do dzisiaj. Posadzono przy niej grupę drzew i krzewów ozdobnych. Na południe od tej plebanii wzniesiono w latach 20. XX w. budynki gospodarcze, a na zakończeniu alei lipowej usytuowano letnią kuchnię. Naprzeciw kościoła, po drugiej stronie drogi do Białegostoku wybudowano dom parafialny i organistówkę. W okresie międzywojennym ustawiono nad stawem pawilon – miejsce spotkań organizacji katolickich. Sary ogród otoczony był (tak jak dawniej) drewnianym parkanem.

Podczas II wojny światowej kościół i inne budynki uległy poważnym zniszczeniom, rozebrano ogrodzenia ogrodu i przetrzebiono drzewostan.

Po wojnie odbudowano kościół, plebanię i 2 budynki gospodarcze, jednak ogród nadal niszczał. Usunięto wiele drzew ozdobnych, zlikwidowano sady, których miejsce zajęły pastwiska. Poprowadzono drogę jezdną przecinającą ogrody, staw zarósł, zaś wschodnie części dawnej kompozycji zajęły olsy. Wszystko to sprawiło, że z dawnej kompozycji, w chwili rozkwitu zajmującej teren o powierzchni ok. 10 ha, pozostały fragmenty rozlokowane na powierzchni ok. 5 ha.

W końcu lat 80. XX w., oprócz neogotyckiego kościoła, cmentarza otoczonego murem (którego część wymieniono w XVIII w.) i bramy – dzwonnicy, przetrwały cztery osiemnastowieczne kaplice na cmentarzu, drewniany lamus z I połowy XIX w., plebania wzniesiona w 1924 r., dom parafialny, dwa budynki gospodarcze, jedna z alei lipowych prowadzących do strumienia, fragmenty drugiej takiej alei, zarośnięty staw, część wnętrza ogrodu między alejami, rozrośnięte grupy krzewów na północ i południe od plebanii oraz pojedyncze stare drzewa w innych częściach ogrodu i na cmentarzu przykościelnym. Chociaż ówczesna roślinność założenia była mało urozmaicona pod względem gatunkowym (zidentyfikowano tu tylko 16 gatunków drzew i krzewów), to nadal rosło tu w tym czasie sporo drzew siedemnastowiecznych i osiemnastowiecznych osiągających 130-160 cm średnicy pni: lipy w alei wiodącej do strumienia, 2 lipy rosnące na północny – wschód od plebanii, lipa rosnąca w dawnym sadzie i 3 lipy na cmentarzu przykościelnym. Rosły także drzewa dziewiętnastowieczne: przy drodze do Rudki topola późna z I połowy XIX w. (o średnicy pnia 138 cm), na cmentarzu wiąz i 2 lipy (o średnicy pni do 90 cm), a także lipy, klon i jesion na terenie ogrodów. Rosła też niewielka liczba drzew pochodzących z nasadzeń dokonywanych w pierwszych trzech dziesięcioleciach XX w. Starym drzewom towarzyszyły też młode, w części sadzone, a w części samosiewy. Teren ogrodów był dobrze widoczny od północy i południa, bo widok na ogród z szosy białostockiej przesłaniały budynki gospodarcze i kościół stanowiący dominantę widokową okolicy, przyciągającą wzrok z odległości wielu kilometrów.