Około 1519 r. Mikołaj Radziwiłł, właściciel dóbr goniądzko-rajgrodzkich, podczas osadzania zagarniętych królewskich puszcz założył tu pierwszy folwark przy przeprawie traktu z Wilna na Podlasie i do Krakowa. Po 1530 r. Dobrzyniewo było jednym z trzech folwarków dużego, bardzo bogatego, nowocześnie urządzonego starostwa knyszyńskiego, stanowiącego własność królewską. Od XVI do połowy XIX w. stanowiło własność (ewentualnie dzierżawę) wybitnych postaci historycznych, co miało ścisły związek z wyglądem powstałego tu założenia. Wymienić tu należy królową Bonę (1530-1553), króla Zygmunta Augusta (1530-1572), Aleksandra Chodkiewicza (1530-1545), Piotra Chwalczewskiego (1554-1564), Jana i Tomasza Zamoyskich (1574-1636), Mikołaja Ossolinskiego (przed 1663), Franciszka, Wilhelma i Mikołaja Orsettich (1663-1676), Stanisława Nałęcz-Małachowskiego, marszałka sejmu czteroletniego (1784-1793), Marię Radziwiłłównę Krasińską (1793-1822), Wincentego Krasińskiego (1822-1848) i Zygmunta Krasińskiego – poetę (1848-1859).

  Z polecenia Bony pracami nad urządzeniem folwarków na tych terenach w latach 30. XVI w. kierował Aleksander Chodkiewicz. Pełny kształt przestrzenny założenie uzyskało w latach 1554-1564, kiedy dobrami zarządzał Piotr Chwalczewski, realizujący podobnie jak Chodkiewicz model folwarku wypracowany w środowisku Bony. Na koncepcję składały się wówczas cztery odrębne, ale powiązane widokowo części: rezydencjonalno-ogrodowa, folwarczno-ogrodowa, młyńsko-przemysłowa i handlowa. Kompozycja powtarzała układ przestrzenny królewskiego centrum dóbr – Knyszyna (gdzie część handlową zajmowało miasto, czego brak w Dobrzyniewie). Ważnymi cechami założenia były: duży udział kompozycji roślinnych, stanowiących oprawę estetyczną poszczególnych części funkcjonalnych, układ kwaterowego szachownicowego sadu z wiatrochronami lipowo-jesionowymi, wprowadzenie wody, jako ważnego komponentu kompozycji, harmonijne zestawienie ozdobnych i użytkowych części (np. sąsiedztwo części młyńsko-przemysłowej, rezydencjonalno-ogrodowej i handlowej).

  Pełnię renesansowej kompozycji założenie uzyskało za rządów (i na życzenie) starosty knyszyńskiego Jana Zamoyskiego, a jego rozległa, wieloczęściowa kompozycja zajęła obszar o powierzchni około 60 ha, przy czym poszczególne jej części rozdzielały szerokie pasy łąk.

  Część rezydencjonalno-ogrodowa powstała przed 1561 r., ale została znacznie rozbudowana w czasach Jana Zamoyskiego, a ogród lipowy z tego okresu przetrwał aż do 1939 r. Na kompozycję tej części składały się także sadzawka i zabudowania. Pałac „w włoskim stylu” z pawilonami wzniesiony na przełomie XVI i XVII w., z piękną biblioteką i okazałym wystrojem przetrwał do lat 60. XVIII w. Dawną okazałą sadzawkę, nad którą stał pałac, dzieło jeszcze Piotra Chwalczewskiego, zasypano w latach 60. XX w. Obecnie ta część założenia nie jest zachowana nawet śladowo.

  Część folwarczno-ogrodowa o powierzchni ponad 8 ha zlokalizowana była ze względów higieniczno-estetycznych kilkaset metrów od rezydencjonalnego centrum. Oprócz zabudowań gospodarczych posiadała od chwili powstania w XVI w. do 1915 r. kwaterowy ogród użytkowy, założony na planie kwadratu z szesnastoma kwaterami (obsadzonymi szpalerami lip, klonów i jesionów), których ślady widoczne były jeszcze w latach 80. XX w.

  Część młyńsko-przemysłowa założona została nad samą Supraślą w 1561 r. jako inwestycja niebywale kosztowna, w skład której wchodziły: staw na nowo wykopanym korycie Supraśli i młyn z kilkoma kołami, przy którym funkcjonował tartak, a w XVIII w. papiernia. W latach 30. XIX w. urządzono tu fabrykę sukienną i zbudowano kompleks budynków fabrycznych. Teren fabryki (należącej w końcu XIX w. do Gierca, a później do spółki Ribbert et Jacoby, obsadzono jesionami i lipami.

  W czasie I wojny światowej spalono część fabryki, a w ocalałych budynkach w latach 1923-1932 mieściła się fabryka noży i sztućców Gerlacha i Kobylańskiego. W 1944 r. istniejące wciąż hale fabryczne zniszczono, a po II wojnie światowej przebudowano na młyn, wokół którego zachowały się ozdobne nasadzenia drzew.

  Część handlowa usytuowana była wokół karczmy, między rezydencją a mostem na Supraśli. Część ta przetrwała od końca XVI w. do I wojny światowej, a w roku 1932 jej teren został rozparcelowany, po czym, podobnie jak część rezydencjonalną, zajęła go zabudowa wsi.

  Podziały własnościowe, parcelacje i uprzemysłowienie dawnych dóbr królewskich doprowadziły do zaniku kompozycji dawnej części rezydencjonalnej i dawnej części handlowej założenia. Roślinność i kompozycja pozostałych części (też prawie całkiem zniszczonych) zawierają ślady pierwotnego układu (drogi, stawy na rzece, most, niektóre stare drzewa) oraz szereg elementów pochodzących z okresów późniejszych. W latach 80. XX w. rosło tam 20 gatunków drzew i krzewów (głównie krajowych), a najstarsze okazy lip i jesionów, liczące 80-100 lat zachowały się w części fabrycznej i przy dawnej alei dojazdowej do młyna. Zwracały też uwagę liczące około 50 lat drzewa wyrosłe z odrostów po wyciętych starych drzewach części rezydencjonalno-ozdobnej i folwarczno-ogrodowej, świadczące o istnieniu tu dawnej kompozycji. Poza tym, w sąsiedztwie doliny rzeki rosły naturalne lasy i zagajniki o składzie gatunkowym charakterystycznym dla siedlisk wilgotnych.

zaczerpnięto z :

www.testowy.minigo.pl

KESZ ukryty pod drzewem, pod cegłami.