Hitler zaplanował, iż ziemie polskie zostaną w krótkim czasie wyludnione, dając możliwość niemieckiej kolonizacji na wschodzie. Polacy z kolei przeznaczeni byli do fizycznej eksterminacji bądź też germanizacji. 22 sierpnia 1939 roku, podczas odprawy dowódców w Obersalzbergu, dyktator mówił: "Zniszczenie Polski jest na pierwszym planie. Nasza siła leży w naszej szybkości i brutalności. Dlatego wysłałem na Wschód moje Totenkopfstandarte z rozkazem zabijania bez litości i pardonu wszystkich mężczyzn, kobiet i dzieci polskiej rasy i języka. Polska zostanie wyludniona i skolonizowana przez Niemców". Oczywiście niemożliwe było ludobójstwo na tak wielką skalę, aby naród polski wymazać z historii i pamięci pokoleń, jednakże okupant przygotował inne metody walki z polskością. Bój toczono na polu kulturalnym, według wytycznych przygotowanych przez Główny Urząd Propagandy Rzeszy: "Należy uświadomić sobie, że naród polski nie może już więcej w europejskiej wspólnocie narodów nosić miana narodu kulturalnego". Dlatego też już od pierwszych chwil po zajęciu ziem polskich najeźdźca wypowiedział swoistą wojnę polskiej edukacji i oświacie, w pierwszej kolejności przystępując do rozprawy z elitą intelektualną narodu polskiego.

Od pierwszych dni okupacji plan ten został wcielony w życie. Szkoły zamykano a nauczycieli aresztowano i trafiali oni do obozów koncentracyjnych lub też byli mordowani.

Polski naród wielokrotnie dawał przykłady niezwykłego wręcz poświęcenia na polu walki o swoją narodową tożsamość. Nasza historia obfitowała w momenty krytyczne, gdy kolejni zaborcy próbowali wynaradawiać Polaków, jednakże za każdym razem musieli ulec potędze polskości. III Rzesza nie była odosobnionym przypadkiem na tym polu walki. Polacy bowiem natychmiast zorganizowali się do samoobrony przed agresją hitlerowską. Jeśli nie mogli przeciwstawić się na froncie militarnym, próbowali podjąć walkę choćby na polu kulturalnym. Wyrazicielem tej swoistej walki z najeźdźcą było wolne i niepodległe szkolnictwo, którego funkcjonowanie notujemy od pierwszych dni okupacji. Mimo rozporządzeń niemieckich i postępujących za nimi represji, szybko znaleźli się śmiałkowie, którzy postanowili czynnie sabotować hitlerowskie ukazy. Jak pisze Władysław Bartoszewski: "Ogół nauczycielstwa nie przyjął bowiem w praktyce do wiadomości faktu zamknięcia szkół przez okupanta i ustawowego zakazu prywatnego nauczania. W ciągu niewielu tygodni i miesięcy, a niekiedy dni nawet tylko, wznawiano w mieszkaniach prywatnych w niewielkich zespołach liczących zazwyczaj kilkoro dzieci."

Jedną z osób upamiętnionych na tablicy jest Jerzy Szymborski. Uczył on w szkole w Baranowie od 1940 do momentu aresztowania w 1941.  Uważał on, że dzieci powinny się uczyć niemieckiego. Zorganizował grupę młodzieży chętnej do nauki tego języka, która liczyła około 20 osób. Wielu wpływowych mieszkańców wsi było przeciwnych uczeniu młodzieży języka niemieckiego. Byli to prymitywni ludzie, którzy uważali, że nauczyciel germanizuje młodzież. Wielu rodziców pod wpływem nacisku zrezygnowało z posyłania swych dzieci na naukę języka niemieckiego.  Został on aresztowany na podstawie jakiegoś donosu wysłanego przez ludzi miejscowych. Niemcy zabrali go do więzienia w Żyrardowie. Najczęściej bywało tak, że następnego dnia bez procesu wywozili więźnia do lasu w Międzyborowie i tam dokonywali egzekucji.

Pomnik ten upamiętnia nauczycieli którzy zginęli w tej walce.

Kesz ukryty jest kilka metrów za pomnikiem, na kordach.