Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Fara (z niem. pfarre- probostwo, parafia) dawne określenie nadawane kościołowi parafialnemu, mające tradycję średniowieczną. Fary budowano najczęściej w bezpośrednim sąsiedztwie rynku. Obecnie Farą nazywamy najstarszy kościół w mieście lub główny kościół dekanatu

Pierwszy Białostocki kościół znajdował się po drugiej stronie rynku, był drewniany i został zbudowany ok. 1547 r. Nieznane są losy tego kościoła. W 1617 r. Wiesiołowscy rozpoczęli budowę kościoła murowanego pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. Kościół ten, z pewnymi przeróbkami, przetrwał do naszych czasów jako tzw. stary kościół farny. Obecnie zachowało się niewiele elementów z dawnego wystroju. w południowej zewnętrznej ścianie kościoła są wbudowane płyty nagrobne, które znajdowały się w środku świątyni. Z pierwotnego wystroju kościoła pochodzi też renesansowy portal wykonany z piaskowca, zwieńczony sceną Wniebowzięcia N.M.P. Wewnątrz świątyni odkryte zostały fragmenty najstarszych zdobień malarskich - pod chórem znajduje się "zacheuszek"- znak konsekracji kościoła z 1626 r. W latach 1751- 1752 Jan Klemens Branicki dokonał przebudowy kościoła. Miało to być rodowe mauzoleum Branickich. Kościół zdobiły malowania Antoniego Herliczki. Branicki zbudował murowaną plebanię i sprowadził do parafii Księży Komunistów, którzy przez jakiś czas prowadzili duszpasterstwo parafialne. Jan Klemens realizując swój plan w 1752 r. przeniósł do kościoła z pałacowej kaplicy monument serc Stefana Mikołaja i Katarzyny Aleksandry Branickiej. Monument wykonano go z czarnego marmuru, był hołdem złożonym swojemu ojcu i babce. Autorem był krakowski architekt Kacper Bażanka. Wdowa Izabela Branicka kontynuując dzieło zmarłego w 1771 r. Jana klemensa Branickiego w 1778 r. ustawiła po przeciwnej stronie ołtarza głównego Nagrobek Serca swojego męża wykonany w 1776 r. w Rzymie, zaprojektowanym przez Andrzeja Le Brun.

Wewnątrz późnobarokowe wyposażenie fundowane przez Branickiego. Pierwotnie świątynia miała charakter późnogotycki z elementami renesansu mazowiecko-litewskiego. Koncepcję architektoniczną ołtarzy opracował Jakub Fontana. W ołtarzu głównym umieszczono obraz Augustyna Mirysa, przedstawiający Wniebowzięcie N.M.P., nad obrazem widnieje oko Opatrzności Bożej. W półkolistych niszach po obu stronach ołtarza,znajdują się rzeźby świętych Piotra i Pawła. Po prawej stronie ołtarza głównego znajduje się ołtarz boczny N.M.P. a po przeciwległej stronie ołtarz Ukrzyżowania Pańskiego. Wystrój świątyni wyróżniał się niezwykłą harmonią, dominantę stanowił ołtarz główny ze wspaniałym obrazem Mirysa, ołtarze boczne, ambona, chór muzyczny i konfesjonały utrzymane były w tonacji kości słoniowej z licznymi acz dyskretnymi złoceniami. Ich dopełnieniem były dębowe ławki o drewniana bogato rzeźbiona chrzcielnica. Braniccy oprócz funkcji rodowego mauzoleum w kościele z racji małych rozmiarów kaplicy pałacowej rozpoczynały się dworskie uroczystości, z najważniejszymi w roku: imieninami hetmana i urodzinami jego żony, a pierwszym jego akcentem była uroczysta msza święta podczas której strzelano z armat dla uczczenia dostojnych jubilatów. Antepedium, to płycizna z rokokowymi rzeźbami, stanowiąca ewenement ikonograficzny, wykorzystano tu bowiem w dobie Oświecenia wątki apokryficzne. W podziemiach Starego Kościoła znajdują się krypty, wśród nich "krypta fundatorów" w której spoczywają m.in.: Katarzyna Poniatowska (zm. 1772, trumna rokokowa) i Izabella z Poniatowskich Branicka (trumna klasycystyczna). W pozostałych kryptach znajdują się trumny abpa Edwarda von Roppa- biskupa diecezji mińsko-mohylewskiej oraz abpa Edwarda Kisiela.

Na początku XX w. był zakaz budowy nowych kościołów katolickich dlatego wierni poprosili o możliwość rozbudowy starego kościoła. Dobudówka okazała się być dużo większa od starego kościoła. Zbudowany został w latach 1900- 1905 wg projektu Józefa Piusa Dziekońskiego w stylu neogotyku nadwiślańskiego. Jest długi na 90 m i wysoki na 72,5 m. W okresie międzywojennym skoncentrowano się na dokończeniu wystroju wnętrza świątyni. Okres wojny cechowała atmosfera napięcia i terroru. W budynku plebanii i domu parafialnym mieli siedzibę hitlerowskie względnie sowieckie służby bezpieczeństwa. udało się uratować kościoły podczas planowego niszczenia Białegostoku przez wycofujących się z frontu wschodniego Niemców. Przyczyniła się do tego grupa osób z ks. dziekanem Aleksandrem Chodyką na czele. Po wojnie kościół zaczął pełnić rolę prokatedry, potem bazyliki mniejszej, Obecnie jest rezydencją arcybiskupów białostockich. Kościół białostocki został wzniesiony w stylu neogotyku wiślano-bałtyckiego, który uważano w II poł. XIX w. za egzemplifikację polskiego stylu narodowego. Bezpośrednim wzorcem stał się kościół św. Floriana na warszawskiej Pradze. Kościół jest budowlą trzynawową z jednonawowym transeptem, rozplanowaną na motywie krzyża łacińskiego. Korpus główny dzieli się na cztery przęsła poprzeczne. Dodatkowe przęsło jest w części prezbiterialnej. Prezbiterium o szerokości nawy głównej jest zamknięte pięciobocznie. Po obu stronach prezbiterium znajdują się zbudowane na planie kwadratu kaplica i zakrystia, które zostały przedłużone poprzecznie w stosunku do osi głównej kościoła i zamknięte trójbocznymi apsydami. Na osi naw bocznych znajdują się wieże a w ich przyziemiu – przedsionek wejściowy. Przedsionki wejściowe znajdują się również na styku naw bocznych i transeptu. Ołtarz został skompletowany w 1915. Zachwycał kształtem, precyzją wykonania i programem ikonograficznym. Sceny figuralne rozmieszczono analogicznie jak w szafiastych ołtarzach średniowiecznych. Wszystko to sprawia, że ołtarz białostocki zalicza się do ważnych dzieł polskiego neogotyku.

Skrzynka to pojemnik po kremie, płaski i okrągły. W środku logbook- weź coś do pisania. Współrzędne podają miejsce ukrycia skrzynki- pomnik 600-lecia Diecezji Wileńskiej 1388-1988. Dzieki dla Firegona, za odstąpienie miejscówki.