Kto to taki ten Dmowski :

Roman Dmowski urodził się 9 sierpnia 1864 roku w Kamionku pod Warszawą, w rodzinie zubożałej szlachty. Jego rodzicami byli: Walenty, robotnik brukarski, oraz Józefa z Lenarskich. Roman Dmowski miał pięcioro rodzeństwa.

Podczas nauki w gimnazjum Roman Dmowski był członkiem tajnego kółka uczniowskiego sprzeciwiającego się rusyfikacji. W ramach działalności kółka prowadzono potajemne wykłady z języka polskiego, historii i geografii. W latach 1886-1890 Roman Dmowski studiował nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim.

Działalność Romana Dmowskiego w Lidze Polskiej

W roku 1888 Roman Dmowski wstąpił do Związku Młodzieży Patriotycznej "Zet", a rok później został członkiem Ligi Polskiej. W kwietniu 1893 roku Roman Dmowski wziął udział w wewnętrznym przewrocie w tej partii, dokonanym przez jej prawicowych członków.

Po przejęciu władzy przez Romana Dmowskiego i jego zwolenników, Liga Polska została przemianowana na Ligę Narodową. W jej programie zaczęto silnie akcentować potrzebę, by odrodzona Polska była jednolita narodowościowo. Latem 1893 roku Roman Dmowski został aresztowany, zesłany do Mitawy (dziś Jełgawa na Łotwie), skąd zbiegł do Lwowa.

Utworzenie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego

Podczas pobytu we Lwowie, Roman Dmowski założył i objął funkcję redaktora naczelnego w dwutygodniku "Przegląd Wszechpolski". W roku 1897 Roman Dmowski założył Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. Partia ta miała stanowić legalną reprezentację ruchu narodowego i dążyła do uzyskania autonomii (a w dalszej perspektywie - niepodległości) drogą negocjacji.

W latach 1902-1903 Roman Dmowski opublikował, wpierw na łamach gazet, a następnie w całości, swą najważniejszą książkę: "Myśli nowoczesnego Polaka". W książce tej zostały wyłożone podstawy ideowe polskiego ruchu narodowego. Roman Dmowski odrzucał idee socjalistyczne oraz głosił, że "naród stanowi organiczną jedność". Postulował przymusową polonizację mniejszości narodowych, zgodnie z hasłem "Polska dla Polaków". Popierał własność prywatną i gospodarkę kapitalistyczną, ale pod warunkiem jej wykorzystania "zgodnie z interesem narodu".

Podczas rewolucji 1905 roku Roman Dmowski wysunął program autonomii Królestwa Polskiego w ramach Imperium Rosyjskiego, samorządu lokalnego i przywrócenia języka polskiego w urzędach i szkołach. Program ten przyniósł Stronnictwu Narodowo-Demokratycznemu (potocznie: endecji), znaczny wzrost poparcia społecznego.

Kurs prorosyjski w działalności Romana Dmowskiego

W roku 1907 Roman Dmowski został wybrany do II Dumy rosyjskiej, gdzie został przewodniczącym koła polskiego. W roku 1908 napisał książkę "Niemcy, Rosja i kwestia polska", w której wysunął tezę, że największym zagrożeniem dla Polaków jest pruska germanizacja. Z tego względu, Roman Dmowski głosił ideę współpracy z Rosją.

Idea ta została bardzo negatywnie odebrane przez wielu Polaków. W efekcie, z Ligi Narodowej odeszło około 20% członków. Również sami Rosjanie nie byli zbytnio zainteresowani propozycjami Romana Dmowskiego.

W roku 1909 Roman Dmowski został wybrany do III Dumy rosyjskiej, ale po pewnym czasie złożył mandat. W roku 1912, podczas wyborów do IV Dumy, przegrał z kandydatem Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy. W odpowiedzi na antysemickie wypowiedzi Romana Dmowskiego, Żydzi udzielili masowego poparcia kandydatowi lewicy.

W okresie poprzedzającym I wojnę światową endecja ponownie wzmocniła swą pozycję w Królestwie Polskim, a także wyrosła na najważniejszą polską siłę polityczną w zaborze pruskim. Najsłabsza organizacyjnie była natomiast endecja w Galicji.

Działalność niepodległościowa Romana Dmowskiego w latach 1914-1919

Po wybuchu I wojny światowej Roman Dmowski założył prorosyjski i profrancuski Komitet Narodowy Polski. Po zajęciu Królestwa Polskiego przez Niemców wyjechał do Petersburga, a następnie do Francji, gdzie podjął działania na rzecz sprawy polskiej.

W roku 1917 Komitet Narodowy Polski został oficjalnie uznany przez państwa Ententy za reprezentację narodu polskiego. Z inicjatywy Romana Dmowskiego zorganizowano liczącą 100 tysięcy żołnierzy Armię Polską we Francji (zwaną też "Błękitną Armią" lub "Armią Hallera" - od nazwiska jej dowódcy, generała Józefa Hallera).

W roku 1919 Roman Dmowski był wraz z Ignacym Paderewskim głównym polskim delegatem na konferencję pokojową w Paryżu. Odegrał tam kluczową rolę w negocjacjach na temat granic Polski. 28 czerwca 1919 roku Roman Dmowski i Ignacy Paderewski podpisali traktat wersalski.
Działalność Romana Dmowskiego w latach 1919-1926

Roman Dmowski powrócił do Polski w 1919 roku. W tym samym czasie Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne weszło w skład Związku Ludowo-Narodowego. Roman Dmowski został w 1919 roku posłem na Sejm z ramienia tego ugrupowania.
W okresie wojny polsko-bolszewickiej i wojny polsko-ukraińskiej Roman Dmowski opowiadał się za ograniczeniem wschodniej granicy Polski do obszaru dającego się spolonizować. Ostateczny wynik wojny spowodował, że przebieg polskiej granicy wschodniej był ogólnie zbliżony do koncepcji Romana Dmowskiego.

W latach 1919-1926 endecja odgrywała czołową rolę na polskiej scenie politycznej. Mimo to, Roman Dmowski jedynie od października do grudnia 1923 roku był ministrem spraw zagranicznych. W roku 1922 Roman Dmowski został honorowym prezesem Młodzieży Wszechpolskiej, będącej młodzieżową przybudówką endecji.

Po zamachu majowym

Zamach majowy 1926 roku doprowadził do przejęcia faktycznej władzy w Polsce przez marszałka Józefa Piłsudskiego, który był od lat politycznym i osobistym wrogiem Romana Dmowskiego. Po zamachu majowym podjął działania na rzecz zjednoczenia prawicy narodowokatolickiej w ramach Obozu Wielkiej Polski, którego został prezesem. W roku 1928 Związek Ludowo-Narodowy został przemianowany na Stronnictwo Narodowe.

Na początku lat 30. XX wieku w Stronnictwie Narodowym doszło do wewnętrznych sporów na tle stosunku do demokracji. W konflikcie tym, Roman Dmowski poparł tzw. "młodych" (m. in. Jędrzej Giertych), którzy postulowali odrzucenie demokracji na rzecz ustroju zbliżonego do faszyzmu. Ponadto, Roman Dmowski zdecydowanie opowiadał się za prowadzonym przez młodzież endecką kampaniom antysemickim. Był też wyznawcą poglądów o rzekomym światowym spisku żydowskim. Jednocześnie, występował też przeciwko zagrożeniu ze strony Niemiec hitlerowskich.

W roku 1933 Obóz Wielkiej Polski został zdelegalizowany. Rok później jego działacze utworzyli Obóz Narodowo Radykalny. Ten również został szybko zdelegalizowany i kontynuował działalność nielegalnie.

W roku 1937 roku Roman Dmowski doznał wylewu krwi do mózgu. Spowodowało to ograniczenie jego aktywności politycznej, choć do końca życia pozostał niekwestionowanym liderem Narodowej Demokracji. Roman Dmowski zmarł 2 stycznia 1939 roku w Drozdowie pod Łomżą. Pozostał postacią wysoce kontrowersyjną. Z jednej strony, zasługi Romana Dmowskiego dla odzyskania przez Polskę niepodległości są niekwestionowane. Z drugiej strony, podkreślić należy jego poparcie dla ideologii wyraźnie nawiązujących do faszyzmu.



Bibliografia

Eckert Marian, Historia polityczna Polski lat 1918-39, Warszawa 1990.

Roszkowski Wojciech, Najnowsza historia Polski 1914-1945, Warszawa 2003.

wikipedia.org