Cytadela jest dziś dla mieszkańców Poznania jednym z ulubionych miejsc wypoczynku. Mimo dramatycznej przeszłości, na co dzień na Wzgórzu Winiarskim panuje atmosfera sielska. Przychodzą tutaj, by pospacerować, pojeździć na rowerze, rolkach, urządzić piknik, pograć
w piłkę. Zapominają, że jeszcze niedawno w tym miejscu stała potężna forteca. Kiedyś poznaniacy zrobiliby wiele, by miejsce to wymazać z historii. Dziś mieszkańcy nie wyobrażają sobie Poznania bez niego. Cytadela -nazwa określa teren wzgórza, położonego na północ od centrum miasta, na którym do 1945 r. znajdował się fort Winiary. Granice Cytadeli, wyznaczają w przybliżeniu ulice Szelągowska i Winogrady oraz al. Armii "Poznań". Fort Winiary powstał w l. 1828-39 na gruntach wysiedlonych wsi Bonin i Winiary.

A zatem jaka jest jego historia?

Był to największy fort artyleryjski w Europie. Zbudowali go Niemcy. Prace na Wzgórzu Winiarskim rozpoczęto w 1828 roku. Po sześciu latach na Cytadeli, nazywanej Fortem Winiary pojawili się pierwsi żołnierze. Zakończenie budowy całego kompleksu nastąpiło w 1842 roku. Fort był sercem Twierdzy Poznań, czyli dwóch pierścieni fortyfikacji otaczających miasto. Umocnienia zostały stworzone na wypadek wojny z Rosją. Granica pomiędzy zaborami przebiegała kilkadziesiąt kilometrów dalej. Twierdza nie została jednak wykorzystana w XIX wieku, jak również podczas I wojny światowej. W trakcie powstania wielkopolskiego Cytadela została w błyskawicznym tempie opanowana przez Polaków. W dwudziestoleciu międzywojennym na Cytadeli stacjonowały między innymi wojska łączności, znajdowała się tu również stacja nasłuchowa. Natomiast we wrześniu 1939 roku, fort ponownie został przejęty przez Niemców. Dopiero w 1945 roku stał się ostatnim punktem oporu Niemców uciekających przed Armią Czerwoną. Ogrom sowieckich dział i czołgów Armii Czerwonej dokonały zniszczenia fortyfikacji Cytadeli w znacznym stopniu. W latach następnych rozebrane, gdzie na południowym stoku wzgórza urządzono cmentarz żołnierzy radzieckich. Tak kończył się kolejny rozdział w historii Wzgórza Winiarskiego. Losy fortu wydawały się przesądzone. Nikt nie myślał o jego odbudowie. W oczach Polaków uchodził za symbol brutalnej niemieckiej dominacji. Żal i niechęć poznaniaków była tak wielka, że rozważano zburzenie cesarskiego zamku oraz Cytadeli. Przez lata pozostałości kolejnych budowli były konsekwentnie rozbierane. Wreszcie w 1970 roku w miejscu dawnego fortu oficjalnie został otwarty park.

Na Cmentarzu Bohaterów Polskich spoczywają min. Cytadelowcy – cywilni mieszkańcy Poznania, zmobilizowani do walk o Cytadelę w 1945 r., zbiorowe mogiły ofiar represji niemieckich, Franciszek Witaszek - lekarz, szef poznańskiej komórki Związku Odwetu Armii Krajowej a także ofiary Poznańskiego Czerwca 1956 r oraz represji komunistycznych.

Oprac. Katarzyna Książkowska, Witold Sobócki