Kościół w Wyszynie został ufundowany w 1782 roku przez Rafała i Ludwikę Gurowskich h. Wczele. Świątynia wyszyńska wyróżnia się przede wszystkim układem centralnym - formą nawiązującą w swych pierwowzorach do jerozolimskiej świątyni Grobu Świętego (Anastasis). W polskim budownictwie podobne rozwiązania należą do wyjątkowej rzadkości.

Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Wyszynie zbudowany został w 1728 roku na planie regularnego szesnastoboku, zbliżonego do koła. Ufundował go Rafał Gurowski, kasztelan przemęcki. Wzniesiony został na miejscu poprzedniego drewnianego kościoła, wzmiankowanego w 1450 roku. Historia kościołów w Wyszynie sięga roku 1374, kiedy to staraniem biskupa płockiego Dryi Grodzieckiego wybudowano tam pierwszy drewniany kościół. Utworzona parafia należała do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Probostwo otrzymało odpowiednie nadania w postaci ziemi i ogrodów. Pierwszy kościół w Wyszynie jak podaje opis prymasa Jana Łaskiego z roku 1521, sporządzony podczas wizyty kanonicznej: Był niewielką drewnianą budowlą służącą potrzebą religijnych właścicieli i zarządców dóbr Wyszyna oraz niewielkiej liczbie okolicznych mieszkańców. Spod władzy arcybiskupa Łaskiego Wyszyna dostała się w XVI wieku we władani rodu Grodzieckich. Szerzące się Nowinki religijne, jak określano wówczas reformację, znalazły zwolennika w osobie Władysława Grodzieckiego, właściciela Wyszyny. Usunięto wówczas proboszcza, zaniechano praktyk religijnych, a świątynie katolicką przemianowano na zbór kalwiński reprezentujący nowy kierunek religijny, ewangelicko-reformowany. Katolicy zmuszeni byli przez kilka lat korzystać z posług religijnych w kościele w Tuliszkowie. Wnuk innowiercy, Adam Grodziecki (zm. lipiec/sierpień 1646; pisarz, polemista religijny, mówca i poeta wczesnego baroku, autor utworu Przestroga o tytułach i dygnitarstwach cudzoziemskich w Polskim Królestwie i państwach do niego należących[1]) w roku 1619 opisuje w cennym dokumencie pisanym tacytowską łaciną rodzinne nieszczęście i straszliwy pożar, który w 1617 strawił kościół i zamek. Upatrując w tych wydarzeniach kary Bożej za odejście rodu od prawdziwej wiary. W 1619 r. pogodzony z Kościołem i pokrzepiony wiarą odbudował świątynie. Budowla jednak nie była trwała, gdyż po niespełna stu laty chyliła się ku ruinie. Parafia nie miała proboszcza,a administracją kościoła zajmował się proboszcz z Turku. W 1696 . postawiono nowy kościół na miejscu ruiny z 1619 r. Fundamenty tejże świątyni, grubości około 80 cm, przy ołtarza zaokrąglają się odkryli archeolodzy podczas prac renowacyjnych. Kościół stojący na tym miejscu był zbudowany na planie krzyża i był mniejszy od dzisiejszego. Mimo to właściciel Wyszyny Melchior Gurowski wybudował w 1728 r. dla własnej wygody kaplice zamkową, w której umieścił rozsławiony w 1658 r. obraz Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem.

Na siedzibę Gurowskich popierających Sasów i kierunek polityki pruskiej napadły podczas konfederacji barskiej w roku 1768 wojska rosyjskie, dowodzone przez Iwana Drewicza, jeden z wodzów moskiewskich, dokonując spustoszenia miejscowości, paląc kościół i niszcząc zamek. Spośród cennych zbiorów rodu Gurowskich z walk ocalał jedynie cudowny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem. Nowy kościół obecnie istniejąc fundował właściciel Wyszyny, kasztelan przemęcki Rafał Gurowski, w roku 1782.

Do obecnej drewnianej budowli, z zewnątrz oszalowanej, przylegają sześcioboczne przybudówki: kaplica, zakrystia i kruchta. Kościół przykrywa oryginalnej konstrukcji dach w formie dwóch dzwonów nałożonych na siebie, z sygnaturką ulokowaną na szczycie.

Wnętrze z rzeźbami na stropie, wsparte na ośmiu kolumnach, posiada wystrój rokokowy z II poł. XVIII wieku. Gotycka kamienna chrzcielnica z pięknym ornamentem geometrycznym, pochodzi z XV wieku. Na uwagę zasługuje Obraz Bogarodzicy Czuwającej nad Dzieciątkiem z XVII wieku oraz portrety trumienne Rafała i Ludwiki Gurowskich z końca XVIII wieku, mieszczące się w zakrystii.

Obok kościoła stoi późnobarokowa murowana dzwonnica, zbudowana na planie trójkąta, pochodząca z końca XVIII wieku.

Ciekawostki:

Ściany są o kilkanaście centymetrów szersze na górze niż na dole. Przyczyną tego jest zastosowanie znanego jeszcze w starożytności sposobu konstrukcji. Już wówczas odkryto że, budowla, która posiada idealnie pionowe ściany ze względów optycznych sprawia wrażenie węższej w części górnej. Aby uniknąć tego efektu konstruowano ściany szersze u góry. Znajomość tego sposobu dobrze świadczy o fachowości nieznanych budowniczych kościoła.

Pierwotnie budynek posiadał 2 wejścia, obecnie jest ich 3. Od południowego wschodu znajdują się jeszcze 4 drzwi, ale jak się okazało podczas prac remontowych w roku 2001 są jedynie namalowane na ścianie dla zachowania symetrii.

Dach na kościele kopulasty, uskokowy, w połowie wysokości przełamany gzymsem, przypominający kształt dzwonu pokryty gontem. W dolnej części dachu znajdują się 4 okienka wystające ponad połacie dachowe. Całość zwieńczona jest ośmioboczną latarnią z przeźroczem i metaloplastyczną inspkrypcją słowa MARYJA. Wysokość budowli przekracza 20 m z czego dach liczy ok.13,5m.

Skrytka

PET na koordach.