Opis historyczny :

Pierwsze wzmianki o osadzie Golanch pochodzą z 1222 roku, kiedy w dokumentach pisanych pojawiła się ona jako wieś książęca płacąca 10-cinę klasztorowi cystersów w Łeknie. W XIV stuleciu Gołańcz należała do możnego w czasach Łokietka rodu Pałuków i prawdopodobnie jeden z jego przedstawicieli rozpoczął budowę niewielkiego murowanego dworu obronnego, określanego w dokumentach z roku 1383 jako fortalicjum-castrum. Z tamtego okresu znany jest pierwszy poświadczony historycznie właściciel zamku - rycerz Jakub Kusz. W latach 60-ych XV wieku wieś przeszła w ręce rodu Grudzińskich, którzy zmodernizowali warownię, nadając jej formę umocnionej wieży mieszkalnej o zbliżonym do dzisiejszego kształcie. Na początku XVII wieku budowlę wraz z okolicznymi dobrami kupili Smoguleccy. Doświadczyli oni wielkiej rzezi, jaką wojska szwedzkie dokonały na wrogich sobie obrońcach gołanieckiego zamku: 3 maja 1656 roku oddział konny uzbrojony w cztery armaty ostrzelał warownię, wysadził most oraz bramę, a gdy najeźdźcom udało się wedrzeć do środka, wymordowali całą załogę (źródła podają liczbę 200-460 ofiar) nie oszczędzając nikogo.

Po wycofaniu się Szwedów warownię odbudowano, najpierw zrobili to Smoguleccy, a później - w XVIII wieku - z inicjatywą taką wystąpił generał Jan Jerzy Flemming, który przekształcił ją w niewielką szlachecką rezydencję. Potem obiekt znalazł się w rękach m.in. Przebędowskich, Mielżyńskich i Czarneckich. Za czasów tych ostatnich mocno zaniedbany już zamek po raz kolejny poddano działaniom remontowym, co na pewien czas oddaliło widmo ruiny. Pomimo wysiłków właścicieli był on jednak w coraz gorszej kondycji i jako nie nadający się do dalszej eksploatacji został ostatecznie opuszczony około roku 1830. Przez następne 100 lat zameczkiem nikt się specjalnie nie interesował. Dopiero w 1. połowie ubiegłego wieku skupił on uwagę historyków - najpierw niemieckich, którzy w latach 1941-43 prowadzili na jego terenie prace archeologiczne - a później naszych. Po wojnie w okresie 1951-53 zabezpieczyli oni zabytkową ruinę i poddali ją konserwacji. W roku 1989 warownia przeszła w ręce prywatne, lecz z uwagi na pogarszający się w zawrotnym tempie stan zabytku i brak zainteresowania ze strony mieszkającego w USA właściciela kilka lat temu została ona przejęta przez Gminę.

Źródło :

http://www.zamkipolskie.com/golancz/golancz.html