Pierwszy stały szpital

Rozdział 1

   Od 1836 r. zbierano w Łodzi fundusze na budowę szpitala, a w dwa lata później opracowano projekt jego budowy. Miasto liczyło wówczas przeszło 12.000 ludności, w tym około 2.000 czeladzi i wyrobników. Dla tej właśnie warstwy społecznej przeznaczony był szpital, o którym burmistrz Tangermann tak pisał:
'W mieście Łodzi zbiór rozmaitej klasy majstrów i liczniejszej czeladzi częstokroć ulega słabości, którzy dla braku szpitala pozbawieni pomocy i przytułku należnego cierpią i mocno nad tym ubolewają'.
   Pierwsze fundusze na budowę szpitala napływały z dobrowolnych ofiar mieszkańców i z tzw. ceduł muzycznych, czyli opłat pobieranych za zezwolenia na urządzanie widowisk, koncertów i zabaw. Władze miejskie liczyły na to, że za utrzymywanie chorych w szpitalu będą płaciły zgromadzenia rzemieślnicze. Proponowano też, aby od czeladników pobierać po 15 gr miesięcznie i przekazywać na szpital opłaty składane ustawowo przez Kasę Miejską na ogólnokrajowy fundusz szpitalny.
   Miejsce na szpital było przez dłuższy czas nieustalone. Początkowo projektowano dwa place przy rogu ulic Konstantynowskiej i Zachodniej. Ostatecznie zapadła decyzja wybudowania szpitala na obszernym Rynku Fabrycznym, wówczas pustym, przy Piotrkowskiej (dziś Plac Katedralny). Lokalizacja ta była z pewnych względów niekorzystna, bo na końcu miasta i w miejscu, do którego dojazd był utrudniony z powodu podmokłego gruntu. Budową i urządzeniem szpitala kierowała Rada Szczegółowa Opiekuńcza. Należy tutaj wyjaśnić, że w latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku nastąpił w Królestwie Polskim duży rozwój szpitalnictwa. Na mocy ustawy rządowej z 1832 r. powstała w Warszawie Rada Główna Opiekuńcza, do której należał zarząd nad szpitalami. Przy każdym szpitalu pracowała Rada Szczegółowa, która zarządzała jego funduszami, kontrolowała wpływy i wydatki, czuwała nad wewnętrznym porządkiem, zaopatrzeniem w żywność i lekarstwa, przyjmowała chorych. W Łodzi Radę Szczegółową wybranow w 1840 r. Weszli do niej: fabrykanci Ludwik Geyer (jako opiekun prezydujący) i Karol Trenkler, proboszcz kościoła katolickiego ks. Józef Krieger, pastor ewangelicki Fryderyk Metzner, trzech kupców, aptekarz Bogumił Zimmerman i lekarz August Potempa.
   Budowę rozpoczęto w 1842 r., a ukończono w grudniu 1845 r. Szpital postawiono frontem do ulicy Piotrkowskiej, w tym miejscu, gdzie dziś znajduje się seminarium duchowne. Projektowano założenie ogrodu między Piotrkowską a szpitalem. Koszty budowy wyniosły 58.906 złp, z czego około szóstą część wyasygnowały władze centralne Królestwa; reszta pochodziła z ceduł muzycznych, z funduszu skrzynek rzemieślniczych, z dobrowolnych ofiar i remanentów Kasy Miejskiej. Część funduszów złożyli mieszkańcy Konstantynowa i Aleksandrowa, którzy także chcieli korzystać z dobrodziejstw szpitala, obliczonego na 34 łóżka, później na 50.
  Był to murowany budynek jednopiętrowy, kryty dachówką, wystawiony według znormalizowanego planu architekta rządowego Henryka Marconiego dla szpitali powiatowych. Plan zmodyfikował i kierował budową Stanisław Baliński, budowniczy gubernialny. Parter miał 22 okna, z tego 6 frontowych, wychodzących na Piotrkowską; na piętrze było 21 okien, z tego 7 frontowych, a na poddaszu 18. Fasada zawierała motywy klasycystyczne. Budynek nie posiadał oficyn. Na parterze było 6 izb, a na piętrze 5. Szpital otrzymał nazwę Św. Aleksandra. Ordynowali tu m.in. następujący lekarze: August Potempa (1845-1848), Gustaw Sterzel (1848-1860), dr Adam Baroc (1868-1891), a od 1891 r. Alfred Krusche i Jan Wisłocki.
   Otwarcie szpitala nastąpiło 1 stycznia 1846 r., lecz nie od razu cały budynek został udostępniony chorym. Początkowo urządzono tylko jedną salę na piętrze, gdzie mieściło się 10 łóżek. W marcu oddano do użytku trzy sale na piętrze z 14 łóżkami. W przygotowaniu były miejsca na 16 łóżek. Szpital był zawsze przepełniony, a liczba chorych przeważnie przekraczała ilość łóżek szpitalnych. Np. w 1856 r. 'prócz chorych cywilnych składających się z 29 mężczyzn i 20 kobiet mieściło się w szpitalu 125 rotników z konsystującej w mieście Kostromskiej nr 144 Milicji Cesarskiej'. Zapełnienie szpitala chorymi żołnierzami uważano za klęskę, bowiem byli to przeważnie chorzy wenerycznie.
    Do szpitala przychodziło przeciętnie 8 osób dziennie, aby zasięgnąć porady ambulatoryjnej. Uboga ludność otrzymywała porady i lekarstwa bezpłatnie. Niedostatek opieki szpitalnej odczuwano najbardziej podczas epidemii. Proboszcz łódzki, hrabia Henryk Plater, opisywał w 1848 r., jak wielkie miał trudności z umieszczeniem w szpitalu chorej żony kościelnego, który zmarł na cholerę. Początkowo nie chciano jej przyjąć, gdyż nie załątwiła formalności. Gdy wreszcie chora znalazła się w szpitalu, 'nikt się jej dotknąć nie chciał, ani później dać ratunek (...). Źadnego nie było porządku, ani przykrycia, ani naczynia; łoże i słoma wszystko stanowiły. Stąd można wnosić, jaka wyniknąć może śmiertelność w Łodzi, jeżeli kto więcej nieświadomy powierzy się tutejszemu szpitalowi'.
   Rada Szczegółowa Opiekuńcza, uzależniona w głównej mierze od dobrowolnych ofiar, szczupłych i nieregularnych, borykała się stale z trudnościami finansowymi, które uniemożliwiały dostateczne zaopatrzenie szpiatala w narzędzia chirurgiczne i w lekarstwa. Dochody szpitala pochodziły od najuboższej ludności, o czym mówi pismo Rady Głównej Opiekuńczej Zakładów Dobroczynnych, skierowane w 1853 r. do Rządu Gubernialnego Warszawskiego:
'Rada Szczegółowa szpitala Św. Aleksandra w Łodzi, wyjaśniając nieporządki w szpitalu, pomiędzy środkami mającymi na celu uporządkowanie pomienionego szpitala przedstawiła potrzebę zaprowadzenia i utrzymywania przy miejscowym Magistracie ścisłej kontroli czeladzi, robotników fabrycznych i sługo obojej płci; pobieranie tamże od nich składek i regularne wnoszenie takowych do kasy szpitalnej, utrzymując z doświadczenia, że czeladź i sługi, których liczba w m.Łodzi do 3 tysięcy dochodzi, często utajnieni bywają przez samych mieszkańców, u których pozostają w obowiązkach. Gdy szpital w Łodzi, czerpiąc po większej części z powyższego źródła dochody na swe utrzymanie, częstokroć narażony bywa na niedostatek.'
   W 1862 r. powstał projekt rozbudowy szpitala przez dostawienie do frontowego budynku bocznych pawilonów. Autorem planu był budowniczy powiatu łęczyckiego Karol Mertsching. Rada Szczegółowa zaproponowała pewne zmiany w wewnętrznym urządzeniu szpitala:
'1.Dotychczasowe 5 sal na piętrze, mieszczące chorych obojga płci wraz z chorymi wenerycznie, podzielić w ten sposób, aby mieściły w przyszłości jedną płeć, mianowicie mężczyzn z oddziałem wenerycznym tejże płci.
2.Aby w parterze gmachu, mieszczącym obecnie jedną tylko salę dla 10 chorych, pralnię, kuchnię, dwie izby dla służby, kancelarię, stancję dla ekonoma, śpiżarnię, aptekę i salę ambulatoryjną w przyszłości można było sposobić dla chorych płci żeńskiej do 30 osób z oddziałem wenerycznym, przenosząc kuchnię, śpiżarnię, stancję dla służby oraz pralnię do suteren, które teraz są bezużyteczne.'
  Przeprowadzone zmiany i utrzymanie szpitala pociągnęło za sobą wydatki większe niż przewidywał budżet. W 1867 r. passywa wynosiły 34.000 złp. Debatowano, jak zaradzić grożącej szpitalowi likwidacji. Rada Szczegółowa uchwaliła, aby przyjmować na leczenie tylko tych czeladników i wyrobników, którzy przedstawią dowody regularnie opłacanej składki szpitalnej. Dochody te nie mogły jednak zrównoważyć finansów szpitala i walka z brakiem funduszów ciągnęła się przez wiele lat."

Rys. Wycinek prasowy z Dziennika Łódzkiego z 1884 r.

Rozdział 2

   Ponieważ 10 grudnia 1920 papież Benedykt XV powołał do życia diecezję łódzką, niezbędnym stało się uruchomienie w Łodzi seminarium duchownego. Nowa diecezja liczyła wtedy tylko 125 kapłanów, stąd należało jak najszybciej utworzyć w niej zakład wychowawczo - naukowy, który będzie kształcił przyszłych księży.
   Dnia 22 kwietnia 1921 władze miejskie użyczyły diecezji łódzkiej gmach przy ul. Placowej 14[1]. z przeznaczeniem dla prowadzenia tam szkoły (znajdujący się w tym, wzniesionym w 1843, budynku szpital św. Aleksandra znalazł swoje nowe lokum przy ul. Aleksandrowskiej 115). Kilka miesięcy później, 9 sierpnia został wydany dekret erygujący łódzkie seminarium duchowne, obierając jego patronem św. Stanisława Kostkę. Pierwszym rektorem seminarium ustanowiono ks. Jana Krajewskiego. Od 1922 posługę w seminarium rozpoczęło Zgromadzenie Sióstr Służebniczek NMP.
   W latach 1925–1926 miała miejsce rozbudowa gmachu seminarium o drugie i trzecie piętro, którą uwieńczyło 3 października 1926 uroczyste poświęcenie przez metropolitę warszawskiego arcybiskupa Aleksandra Kakowskiego.
   W latach 1937–1938 poczyniono kolejną rozbudowę seminarium o nowe trzypiętrowe skrzydło od strony seminaryjnego ogrodu.
   Dnia 25 listopada 1939 hitlerowcy usunęli z gmachu rektora, profesorów i alumnów, grabiąc całe mienie, a seminarium zostało przeniesione do Szczawina, które jednak gestapo zamknęło 28 lutego 1940. Od tego czasu łódzcy klerycy kontynuowali naukę w seminariach w Sandomierzu i Kielcach.
   Po zakończeniu działań wojennych, dnia 1 września 1945 seminarium wznowiło swą działalność. Wobec chwilowego zajęcia gmachu przy ul. Stanisława 14 przez Szkołę Oficerską Milicji Obywatelskiej, seminarium tymczasowo mieściło się w budynku kurii, przy ul. Skorupki 1. Ale już 23 grudnia 1947 władze państwowe zwróciły uczelni jej pierwotny gmach, do którego seminarium przeniesiono w lutym 1948.

Źródła: 1, 2

Ze względu na niewielkie rozmiary logbooka ślicznie proszę pieczątkowców i naklejkowców o wykorzystanie pieczątek i naklejek w innych skrzynkach. Dzięki:)

Nie zaznaczałem sugestii o szukaniu w nocy, bo za dnia też się da, ale zerknijcie ze dwa razy w okna i dookoła, ok?