Skórimpex

Jedno z przedsiębiorstw państwowych funkcjonujących w PRL i posiadający swoje odpowiedniki we wszystkich innych państwach tzw. bloku wschodniego. W ZSRR centrale handlu zagranicznego podlegały Ludowemu Komisariatowi Handlu Zagranicznego przekształconemu następnie w Ministerstwo Handlu Zagranicznego ZSRR.

Centrale Handlu Zagranicznego posiadały, będące w krajach komunistycznych specjalnym przywilejem, prawo prowadzenia obrotu gospodarczego w walutach wymienialnych, w szczególności handlu z podmiotami zagranicznymi. CHZ były obowiązkowymi pośrednikami we wszystkich kontaktach handlowych z zagranicą dla krajowych podmiotów gospodarczych. Większość central handlu zagranicznego posiadało quasi-monopol na handel zagraniczny, w tym sprzedaż za granicę usług np. inżynieryjnych czy budowlanych, w określonych branżach (np. Universal w branży AGD). Niektóre, jak np. Baltona i Pewex, posiadały dodatkowo przywilej handlu detalicznego za waluty wymienialne na terenie kraju (tzw. eksport wewnętrzny). Ze względu na swoją strategiczną rolę dla władzy, gospodarki, monopol na handel zagraniczny, związane z nim dochody oraz możliwość prowadzenia działalności wywiadowczej z pozycji nielegalnej pod ich przykryciem oraz wiążące się z tym możliwości podróży za granicę dla pracowników, te przedsiębiorstwa były w domenie służb specjalnych. Ministerstwo Handlu Zagranicznego, ministerstwa dot. przemysłu i gospodarki miały również wpływ na ich działalność (dostarczanie towarów na eksport, zapotrzebowanie na towary, które trzeba było importować), jednakże w każdym z ministerstw związanych z pehazetami pośród innych pracowników pracowali ludzie na niejawnych etatach w służbach specjalnych. W Polskich PHZ lokowani byli m.in. funkcjonariusze Departamentu I MSW, Departamentu II MSW, żołnierze Zarządu II SG WP oraz Zarządu I WSW pracujący pod przykryciem (etat niejawny w służbie specjalnej). Praca w tych przedsiębiorstwach uważana była powszechnie za prestiżową i często łączyła się z możliwością uzyskania dodatkowych dochodów związanych z kontaktami zagranicznymi i dostępem do dewiz. Poza sprzedażą produktów PRL (eksport) i importem różnych towarów do kraju był prowadzony wywiad z pozycji nielegalnej przez ww. pracowników wywiadu na zagranicznych przedstawicielstwach pehazetów. Szczególnie lokowany w nich był wywiad naukowo-techniczny. W tychże przedsiębiorstwach osiągano znaczące sukcesy wywiadowcze, np. funkcjonariusz Dep. I MSW (Wywiadu NT), jawnie pracownik Unitra Zdzisław Przychodzień zdobył informacje o pocisku Minuteman III.

Po upadku socjalizmu realnego znaczna część została sprywatyzowana, część przekształcono w spółki akcyjne obecne na GPW. W szeregu przypadków przekształceń własnościowych w przedsiębiorstwa będące własnością prywatną były one przypadkami tzw. uwłaszczenia nomenklatury. Przez zagarnięcie dokonane przez byłych pracowników mających wpływ na politykę gospodarczą nowego państwa (prywatyzację), likwidację tych przedsiębiorstw RP straciła dotychczasowe zdolności przykrycia, prowadzenia wywiadu nielegalnego.