Nazwa Kurzelów wywodzi się od imienia właściciela miejscowości – Kurzela. Prawdopodobnie tuż po śmierci Władysława Hermana stanął tutaj gród obronny, ufundowany przez stronnika Zbigniewa, Gallusa Kurzela. W trakcie walk Zbigniewa z bratem Bolesławem Krzywoustym i zwycięstwie tego drugiego, gród ten został całkowicie zniszczony zimą 1108 roku. 

W 1136 roku powstała w Kurzelowie parafia i być może już od tego momentu miejscowość weszła w skład dóbr arcybiskupów gnieźnieńskich. Erekcji parafii dokonał papież Innocenty II na prośbę arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba ze Żnina. Arcybiskup Jakub Świnka w 1285 roku nadał osadzie prawa miejskie średzkie. 

Kilka lat wcześniej, na przełomie 1259/1260 roku, Kurzelów został prawdopodobnie zniszczony przez Tatarów. W tym okresie miasto szybko się rozwijało, do czego przyczyniły się wspomniane już prawa miejskie, a także położenie na bardzo ważnym szlaku komunikacyjnym, biegnącym z Krakowa przez Miechów, Secemin do Przedborza i Piotrkowa Trybunalskiego. O rozwój Kurzelowa dbali sami arcybiskupi gnieźnieńscy. To dzięki nim, pod koniec XII lub na początku XIII wieku, przy drewnianym kościele pod wezwaniem św. Wojciecha erygowano kolegiatę, a w 1306 roku utworzono tutaj siedzibę archidiakonatu, która obejmowała 72 parafie. 

Arcybiskup Jarosław Bogoria Skotnicki wybudował w Kurzelowie, w latach 1342-1360, nową, murowaną kolegiatę, pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Starszy, drewniany kościół, istniał tutaj o wiele wcześniej i został rozebrany dopiero w XVIII wieku. W 1369 roku ten sam arcybiskup ufundował szkołę kolegiacką, która później wydała wielu znanych Polaków, tj.: Jan Muszyński (Musceniusz), Stanisław Jakobczyk (Jakobejus), Maciej Kwaśniewicz, Paweł Herka, Marcin Barszcz i Jan Brożek. 

W latach 1382-89 przebywał dość często w Kurzelowie arcybiskup Bodzanta, który rozsyłał stąd swe rozporządzenia po całej Polsce. W 1425 roku zebrali się tutaj na synodzie biskupi polscy. Kurzelów przeżywał swój rozkwit w wieku XVI i w połowie XVII wieku, kiedy to otrzymał wiele przywilejów z rąk Zygmunta Jagiellończyka i Stefana Batorego. Handlowano tutaj żelazem. Czynna była łaźnia publiczna, istniał szpital oraz przytułek dla starców i bezdomnych.

http://www.kurzelow.rejestartor.info/index.php?option=com_content&view=article&id=94&Itemid=685