"Krzyż Kozacki, znajduje się w Jeżowie Sudeckim przy drodze do Czernicy, obok domu nr 95. Według napisu i tradycji upamiętnia on śmierć trzech kozaków, którzy zginęli w potyczce z oddziałem saskim w dn. 22.VIII.1813 r. Do niedawna nad krzyżem rosła stara lipa, zwana kozacką."

http://jakleci.pl/zdjecie/1139960-Je%C5%BC%C3%B3w-Sudecki

Kozacy w Jeżowie Sudeckim

Krzyż Kozacki, znajduje się w Jeżowie Sudeckim przy drodze do Czernicy, obok domu nr 95. Według napisu i tradycji upamiętnia on śmierć trzech kozaków, którzy zginęli w potyczce z oddziałem saskim w dn. 22.VIII.1813 r. Do niedawna nad krzyżem rosła stara lipa, zwana kozacką.
Skąd Kozacy znaleźli się w Jeżowie Sudeckim akurat w tym roku? Chyba należałoby przypomnieć trochę historii. A dotyczy ona niespokojnych czasów napoleońskich.
W 1763 r. pokój zawarty w Hubertsburgu zakończył okres tzw. Wojen śląskich. W jego wyniku Śląsk- na najbliższe 200 lat- znalazł się pod panowaniem pruskim. Rozpoczęła się pruska akcja kolonizacyjna, zwłaszcza na wyludnionych przez wojny terenach przygranicznych. Miało iść ku lepszemu.
Tymczasem rozpoczęła się Kampania Napoleońska i spokój na Śląsku nie potrwał długo. Już w 1805 r. przeszli przez Śląsk żołnierze rosyjscy maszerujący na Morawy, by wesprzeć armię austriacką i wraz z nią, pod Austerlitz, zostali rozbici przez wojska napoleońskie.
W 1806r Napoleon, walcząc już z Prusami, postanowił opanować Śląsk- silne zaplecze gospodarcze dla Prus. Dzięki mądrej polityce i talentom militarnym szybko mu się to udało. Na mocy pokoju zawartego w Tylży ( w listopadzie 1807r.), Prusacy zmuszeni byli do wypłacenia Francji wysokiej kontrybucji, dla zagwarantowania czego Napoleon zostawił na Śląsku swoje wojska. Warto zauważyć, że w owym czasie stanowisko Polaków ewidentnie sprzyjało Napoleonowi. W wojnie na Śląsku wzięła udział Legia Nadwiślańska, której ułani- w większości Polacy- w kwietniu 1807 r. w bitwie pod Strugą rozgromili oddziały pruskie.
W 1812 r. przez Śląsk odbywa się przemarsz jednostek Wielkiej Armii Napoleońskiej, która koncentrowała się w Księstwie Warszawskim przed uderzeniem na Rosję. W wyprawie moskiewskiej wzięły również udział wojska pruskie, jako że w międzyczasie Prusacy zostali formalnymi sprzymierzeńcami Napoleona. Mimo to Ślązakom wyraźnie ciążyła obecność wojsk napoleońskich, a zwłaszcza koszty z tym związane. Coraz bardziej wzmagał się opór. W związku z tym że Napoleon przegrał pod Moskwą, nadarzyła się okazja by pozbyć się wielkiego sprzymierzeńca.
25.I.1813r. król pruski Fryderyk Wilhem III przenosi się z Berlina do Wrocławia, by łatwiej było mu zmienić front i wyrwać Śląsk spod kurateli francuskiej. 17.III. 1813r. Fryderyk Wilhem III wydaje we Wrocławiu odezwę „Do mojego ludu”, gdzie apeluje do uczuć patriotycznych i wzywa do udziału w „wojnie wyzwoleńczej” przeciw Napoleonowi. Już w lutym 1813r., zanim rząd stanął w obozie antynapoleońskim, major Adolf Lützow począł organizować korpus ochotniczy, który wkrótce stanął do skutecznej walki podjazdowej przeciw wojskom napoleońskim.
Napoleon przegrywa w Rosji i wycofuje się. Podąża za nim armia rosyjska. Już 22.II.1813r. na Śląsku pojawiają się pierwsze jednostki rosyjskie ścigające oddziały Wielkiej Armii Francuskiej. 25 lutego Rosjanie oblegają twierdzę głogowską. W marcu na Śląsk docierają siły główne dowodzone przez generała Kutuzowa. Niebawem dołącza do nich armia pruska. 28 IV 1813r. w Bolesławcu zmarł bohater kampanii rosyjskiej feldmarszałek Kutuzow. Dla uczczenia jego pamięci i pamięci wojsk sojuszniczych, Fryderyk Wilhem III wystawił pamiątkowy obelisk (1819 r.), którego autorami byli wybitni i znani artyści : Karol Fryderyk Schinkel i rzeźbiarz Gottfryg Schadow (autor m.in. rzeźb wieńczących bramę brandenburską).
W maju 1813r., wycofani już na Łużyce, Francuzi odnoszą kilka zwycięstw i wracają na Śląsk. 1 czerwca 1813r. napoleończycy wkraczają do Wrocławia.
4 czerwca w Pielaszkowicach zawarto chwilowy pokój na mocy którego Napoleon wycofuje się z Wrocławia, między dwiema armiami ustalono szeroki pas neutralny, a obie miały wzmocnić swoje siły. Dowództwo francuskie wycofało swe jednostki na linię wiodącą z Czech przez Szklarską Porębę, Wleń, Nowy Kościół i rzeką Kaczawą- do Odry. Rosjanie zaś i Prusacy mieli nie przekraczać linii biegnącej od granicy czeskiej przez Kamienną Górę, Bolków, Strzegom i Kąty Wrocławskie. Zawieszenie broni miało trwać do 10 VIII 1813r. Sytuacja zmieniła się jednak, kiedy podczas rokowań w Dzierżoniowie (27.VI.1813r.), Austria i Szwecja przystąpiły do koalicji antynapoleońskiej (Prusy, Rosja, Anglia).
12.VII.1813r. w Żmigrodzie spotkali się przywódcy państw koalicji i ustalono plan kampanii przeciw Napoleonowi. Głównodowodzącym wojski pruskich i rosyjskich, działających na Śląsku (tzw. „armia śląska”) został feldmarszałek Blücher.
Wznowienie działań wojennych na Śląsku nastąpiło w 17.VIII.1813r. Armia śląska ruszyła ostro do przodu, ale została powstrzymana na linii Bobru. Doszło do szeregu potyczek między francuskimi oddziałami straży tylnej (wśród nich były oddziały saksońskie) a ruchliwymi podjazdami kozackimi działającymi w ramach „armii śląskiej”. Jedna z potyczek miała miejsce 18.VIII pod Wleniem. Tu został śmiertelnie ranny rosyjski pułkownik Wienuchow. Przewieziono go do Jeleniej Góry, gdzie na ob. Wzgórzu Kościuszki i na Czarnem rozlokowane były rosyjskie wojska gen. Kajzarowa. W kościele ewangelickim odbył się uroczysty pogrzeb, w którym brali udział Rosjanie, władze miasta, pastorzy i dwaj popi grekokatoliccy.
Po pogrzebie gen. Kajzarow wysłał zwiady we wszystkich kierunkach, między innymi w kierunku Wlenia, opanowanego przez Francuzów. W tym czasie do Jeżowa Sudeckiego zapuścił się oddział saksońskich kawalerzystów, którzy z powodu używania języka niemieckiego uznani za żołnierzy armii śląskiej, zostali suto zaopatrzeni. Ale szybko się wydało, że są wrogami i gen Kajzarow wysłał Kozaków, którzy dopadli Saksończyków na drodze na Czernicę. W tej krwawej potyczce zginęło trzech Kozaków i kilku Saksończyków. Wszystkich pochowano w jednej mogile i ustawiono krzyż z napisem poświęconym jedynie Kozakom. Krzyż ten nazwany został kozackim, choć upamiętnia śmierć równie sojuszników Napoleona. Obok krzyża rosła lipa sądowa, do której odtąd przylgnęła nazwa „lipa kozacka”.
(o tym, że pochowani są tu również Saksończycy, mówi jedynie Kronika miasta Jelenia Góra z 1849r.- J.K.Herbst „Chronik der Stad Hirschberg” 1849r., s. 283)
26.VIII.1813r. rozegrała się wielka i krwawa bitwa nad Kaczawą, stoczona między Legnicą a Złotoryją. Tu, mimo znacznych strat, wojska armii śląskiej odniosły zwycięstwo, Francuzi wycofali się ze Śląska. 
Propozycja wykonania tabliczki pamiątkowej z napisem:
„Tutaj, w zbiorowej mogile, pochowani zostali trzej Kozacy- żołnierze armii rosyjskiej sprzymierzonej z armią pruską w walce z wojskami napoleońskimi.
W dn. 22.08.1813r., na drodze na Czernicę, stoczyli oni krwawy bój z oddziałem żołnierzy saksońskich”.
Opracowała Bożena Danielska