Zespół klasztorny opactwa cystersów w Sulejowie (powiat piotrkowski, gmina Sulejów, diecezja radomska) został ufundowany w 1176 r. Mury stanęły w początkach XIII stulecia.
Cystersi otrzymali ziemie położone w pobliżu wsi Sulejów od księcia Kazimierza Sprawiedliwego. Władca chciał umocnić religię katolicką, ale także zmodernizować rolnictwo.
Pierwsi mnisi przybyli do Sulejowa z Morimond we Francji (1177 r.). Zaraz potem wybudowali oratorium, które w latach 1213-32 przekształciło się pod okiem włoskiego architekta Simona w trójnawowy kościół Najświętszej Marii Panny oraz św. Tomasza Kanterberyjskiego.
Po konsekracji kościoła zaczęły się prace przy budowie wschodniego skrzydła klasztoru, z dormitorium, celą opata i archiwum. Jednak w 1259 roku na wieś napadli Tatarzy i spalili całe skrzydło.
Prawdopodobnie pod koniec XIV wieku zaczęła się budowa otaczającego klasztor murowanego zespołu umocnień. Najpierw wyrosła wieża opacka i wieża mauretańska oraz mury. Poza ich obrys wystawione były budynki gospodarcze: owczarnia, słodownia i składzik.
Ciągłe zagrożenie najazdami tatarskimi przyspieszyło dalsze prace i około 1530 r. gotowe było skrzydło południowe, mury rozbudowały się na północ i północny wschód, powstała wieża muzyczna i attykowa oraz bramy krakowska i rycerska. Po kilkudziesięciu latach cystersi wybudowali jeszcze skrzydło zachodnie.
Na przełomie XVI i XVII wieku w południowej części terenu wyrósł pałac opacki, do wieży opackiej „przytulił się” arsenał, a do ówczesnej owczarni - przybudówka pełniącą wtedy funkcję składu, a obecnie służąca za plebanię.
W romańskim kościele do dzisiaj zachowały się piękne portale, ślady pierwotnej polichromii oraz detale wykute w kamieniu. Z pierwotnego klasztoru zachowało się jedynie skrzydło wsch. z późnoromańskim kapitularzem i gotyckim krużgankiem. Z dawnego pałacu opatów ocalała tylko jedna ściana.
Saperka ani kłujka nie będzie potrzebna, w zupełności wystarczą rękawiczki, warto mieć przy sobie jakiś GPS, bez którego zapewne nigdzie się nie wybierasz. Kesza nie zmoczy ani deszcz ani śnieg (chociaż zimą może przymarznąć) Uważnie przyjrzyj się układowi kamieni widocznych na spoilerze
UWAGA W niedziele i w godzinach uroczystości religjnych podjęcie nie jest możliwe ze względu na ludzi stojących przed kościołem. Najlepiej kesza zgarniać w dni powszednie i soboty w godzinach porannych. Popołudniami zazwyczaj jest za dużo turystów